Chào đời ngày 25.7.1959 tại thành phố Kiev trong một gia đình không “dây mơ rễ má” với nghệ thuật - bố là kỹ sư, mẹ là nhà giáo - nên Andrei Haritonov chăm chú theo học trường chuyên toán - lý và thích vẽ, mong sau này sẽ trở thành một kiến trúc sư… Song le, từ năm lên bốn đã bị ám ảnh bởi bộ phim Pháp Fanfan La Tulipe (1952, đạo diễn Christian Jaque - thường cấm khán giả dưới mười sáu tuổi), nên học xong phổ thông quyết định thi vào Khoa Diễn viên Trường đại học Sân khấu mang tên I. Karpenko-Kary. Theo học ở đây đến cuối năm thứ hai, không tin lắm vào lựa chọn của mình, Andrei định chuyển sang khoa Kiến trúc của trường Đại học Nghệ thuật, thì đột nhiên nhận được lời mời tham gia đoàn làm phim Ruồi trâu của đạo diễn Nikolai Maschenko. Ấy là khi thầy giáo Valia Chernyak rất ưng anh diễn Hamlet ở trường và biết Maschenko đang bí người sắm vai Arthur, bèn tiến cử… Ứng viên gặp đạo diễn tại Nhà Điện ảnh Kiev và khi được hỏi “Cậu có biết khóc không đấy?” bèn trả lời ngay “Dễ quá!” – thế là xong. Sau đó đạo diễn dẫn chàng sinh viên đến khắp các cơ quan hữu trách, kể cả Ban Văn hóa Trung ương đảng Cộng sản Ukraina… và bắt đầu bấm máy.

Tuổi hai mươi yêu dấu

Thể hiện nhân vật Ruồi trâu là việc cực kỳ phức tạp nhưng lại là vai diễn đầu tiên của Andrei Haritonov, nên ấn tượng lần đầu trước ống kính máy quay phim không bao giờ phai nhạt. Đó là hôm trùng khít với ngày sinh lần thứ hai mươi của anh, mà anh phải diễn ngay cái cảnh bị nhốt trong hang đá: mọi người cột anh vào một chỗ rồi bỏ đi ăn trưa, để lại cậu diễn viên trẻ một mình nhập thân vào nhân vật. Bỗng dưng mẹ anh xuất hiện và - do xót con - đã làm ầm ĩ cả lên. Đạo diễn phải rao giảng cho bà một hồi lâu, rằng nếu muốn con trai trở nên một diễn viên thực thụ thì hãy để nó tự vượt qua những thử thách khổ ải. May thay lúc ấy ông trưởng xưởng hóa trang Vasia Garkalin bí mật mang đến 50ml rượu coi như quà mừng sinh nhật, nhờ thế, anh mới đủ bình tĩnh để dầm mình trong nước lạnh và kìm kẹp. Buổi quay đầu tiên không trở thành buổi cuối cùng, và hơn thế nữa – Haritonov đã gặp may khi được vận dụng tất cả những điều đã học, rồi gặp trên trường quay những bạn diễn kiệt hiệt như Sergei Bondarchuk (Chiến tranh và hòa bình) và Anastasia Vertynskaya (Cánh buồm đỏ thắm, Người cá). Sự tin cậy của họ đã tiếp thêm sinh lực và chắp cánh cho nghệ sĩ mới chân ướt chân ráo vào nghề.

Tiểu thuyết Ruồi trâu của nữ văn sĩ Anh Ethel Lilian Voynich thì có quá nhiều người biết, và cũng có nhiều người lưu giữ trong ký ức hình tượng điện ảnh Arthur do diễn viên nổi tiếng Oleg Strizhenov tạo nên. Song, đạo diễn Maschenko cùng ê kíp của mình muốn trình bày một cách hiểu khác đối với tác phẩm văn học kinh điển, muốn nhìn nhận nhân vật thần tượng trong ánh sáng của thời nay mà bộ phim của mình lại không được thua kém tác phẩm đã có của Fajncimmer.

Cuộc trình làng trên màn ảnh tivi đã mang lại cho A. Haritonov giải Nữ thần Vàng tại Liên hoan phim truyền hình quốc tế Monte Carlo 1981, giải thưởng Nhà nước của Ukraina mang tên T. G. Shevchenko 1982. Khi hồ sơ xét giải Nhà nước được trình lên Vladimir Scherbitsy thì vị bí thư thứ nhất Đảng Cộng sản Ukraina đã xem phim Ruồi trâu. Chỉ thấy tên hai nghệ sĩ danh tiếng là Bondarchuk và Maschenko, ông bèn hỏi: “Thế ai đóng vai Ruồi trâu”. “Thưa, một diễn viên còn trẻ ạ, mới là sinh viên năm thứ hai” – “Nhưng cớ sao lại không đưa cậu ấy vào giải?” – ông hỏi lại như thế… Và quả nhiên, cùng hai vị kinh điển sống, diễn viên trẻ măng Andrei Haritonov cũng nhận giải Nhà nước lần ấy và một căn hộ do Trung ương Đoàn thanh niên Ukraina thưởng!

Mạnh mẽ và lãng mạn

Ra mắt thành công rực rỡ, Andrei Haritonov liền được mời vào những vai vừa mạnh mẽ vừa lãng mạn, dám hy sinh quên mình vì nghĩa lớn trong những bộ phim Trên quần đảo Thạch Lựu (1981, Tamara Lisitsian – về âm mưu CIA lật đổ chính quyền trên một quần đảo khi nơi này phát hiện được mỏ dầu lửa), Bí mật của thánh Yura (1982, Valery Pidpaly – về bộ hồ sơ lưu giữ trong nhà thờ thánh Yura thời thế chiến thứ nhất, khi đế quốc Áo muốn thôn tính miền Tây Ukraina), Yaroslav Sáng suốt (1982, Grigori Kohan – về lãnh tụ cuộc chiến chống thù trong giặc ngoài ở Nga, nửa đầu thế kỷ XXI)… Trong Ngôi sao và cái chết của Joaquín Murieta (1982, Vladimir Grammatikov – một vở rock-opera do Alexei Rybnikov soạn nhạc, Pavel Grushko soạn lời dựa theo bản trường ca cùng tên của nhà thơ Chile vĩ đại Pablo Neruda), Haritonov đóng nhân vật chính - Joaquín Murieta sang California mong đổi đời, nhưng ngay cả khi gặp được “người trong mộng” thì vẫn cứ không cảm thấy hạnh phúc vì xa quê hương, mất cội rễ. Nghệ sĩ cũng mở ra biên độ nghệ thuật mới khi vào vai Lance Fortescue trong Bí mật Sáo Đen (1983, Vadim Derbenyov chuyển thể tiểu thuyết Túi đựng đầy những hạt của “Nữ hoàng truyện trinh thám Anh” Agatha Christie) - cậu con trai út có vẻ ngoài khiêm nhường và lãng mạn nhưng ẩn chứa một sát thủ tàn bạo và tính toán, dám hạ sát cả người cha triệu phú để giành quyền sở hữu mỏ uran mang tên Sáo Đen. Bộ phim thu hút hơn 35 triệu lượt người xem và đứng thứ tư trong bảng xếp hạng năm 1984. Andrei Haritonov còn thích một vai nữa: Igor Turoboev, chàng học viên trường quân bị về sau bị chết trong những sự kiện cách mạng 1905 ở bộ phim truyền hình 14 tập Cuộc đời Klim Samghin (1987, Viktor Titov chuyển thể tiểu thuyết cùng tên của Maxim Gorky) – một bức tranh hoành tráng về cuộc sống ở nước Nga giai đoạn 1877-1917. 

Người cầu tiến

Năm 1983, sau khi đổi căn hộ tại Kiev lấy căn hộ ở Moskva, ngôi sao màn bạc Andrei Haritonov đầu quân vào Nhà hát Malyi, đến năm 1991 thì rút về tập trung cho những dự án của mình. Là người ghiền phim, rất mê bộ phim tâm lý duy mỹ Thời trinh trắng (The Age of Innocence) của đạo diễn Mỹ gốc Italy Martin Scorsese và phim kinh dị Bá tước Ma Cà Rồng (Bram Stoker’s Dracula) của đạo diễn Mỹ Francis Coppola, Haritonov tự viết kịch bản và đạo diễn, tự kiếm tiền để quay và làm hậu kỳ cho phim Khát vọng đắm say (1991, theo chùm truyện của nhà văn Valery Briusov), kể về một nữ bệnh nhân giấu tên quyến rũ được bác sĩ điều trị và rồi bị ông ta hạ sát. Sự hợp tác của những diễn viên danh tiếng Anatasia Vertynskaya, Igor Kostolevsky, Viktor Rakov đã mang lại cho đạo diễn trẻ những giải thưởng tại các liên hoan phim Chòm sao, Văn học và Điện ảnh và giải Đặc biệt Phim dành cho người kén chọn 1991. Sang cuối thập niên 1990, Andrei Harittonov dành toàn tâm toàn ý cho việc đạo diễn truyền hình, chủ yếu là các chương trình Công xưởng ảo mộng, Những bộ phim trong ký ức chúng ta (kênh OTR) và Bùng cháy (kênh Văn hóa). Sang thế kỷ XXI, anh góp mặt với vai giáo viên tiếng Pháp trong hoàng cung ở phim Romanov - dòng hoàng tộc (2000, Glev Panfilov), kể về 15 năm cuối đời của vị Nga hoàng cuối cùng Nikolai Đệ Nhị trong xô đẩy của thời cuộc: không khát quyền lực vẫn phải nối ngôi, không ưa cách mạng vẫn trở thành đồng tác giả, đồng can phạm của cách mạng, dẫn tới bi kịch cho không riêng cá nhân mà cho cả gia đình và các thần dân của mình… Tiếp đó – vai phụ trong phim truyền hình nhiều tập Khúc quân hành của Turetsky (2000, Mikhail Tumanishvili chuyển thể tác phẩm văn học của Fridrich Neznansky) chiếu suốt bốn mùa… Năm 2006, sắm một trong những vai chính – Dolzhnik – trong bộ phim truyền hình 12 tập Volkodav thời trẻ (2007, Oleg Fomin dựng theo truyện của Maria Semionova) – câu chuyện huyễn tưởng về một kẻ bị bán làm nô lệ, trải qua cuộc sống khổ sai nhưng rồi cũng giành lại được tự do… Được biết, gần đây, nghệ sĩ tiếp tục góp mặt trong các tiểu thuyết truyền hình Nhẫn đính hôn, Những giọng nói (2010) và Hòn đảo của những người vô dụng (2011).

Một chút riêng tư

Thời nay, một diễn viên lừng danh chỉ sau một ngày trên trường quay là đã có thể nhận được khoản thù lao đủ mua một chiếc xe hơi mác ngoại. Thời của Andrei Haritonov thì khác: vai chính của phim Ruồi trâu mang lại 5.000 rub (có thể mua được một nửa chiếc xe hơi Zhyguli), nhưng thù lao phim Bí mật Sáo Đen thì đủ sắm xe nội. Lừng danh “biểu tượng sex những năm 1980”, được nhiều người hâm mộ, nhưng nghệ sĩ biết sự nghiệt ngã của thời gian. Có vợ, tên là Olga, chưa có con. Có giai đoạn không có vai, giải phiền bằng rượu, nhưng sau đó nhất quyết nhờ bác sĩ điều trị và đã đoạn tuyệt với thần Lưu Linh. “Tôi quý trọng những khán giả đã đến với mình từ một phần tư thế kỷ trước đây và đến nay vẫn luôn bên tôi. Cuộc sống như một máy tính đã lập trình, tuy vậy, khi đã có một vị trí nhất định trong đó thì phải biết gìn giữ, cho nên ý nghĩa của cuộc sống chính là hãy biết sống cuộc sống của chính mình sao cho hạnh phúc”.

Năm 2007, Andrei Haritonov được gắn Huân chương Vàng “Phụng sự Nghệ thuật” của Hội các Tổ chức Từ thiện quốc tế.

theo Đăng Bẩy - NDBNN