Không phải đợi đến khi ông Đoàn Thanh Liêm, giám đốc Công ty Thiên Thi, đâm đơn ra Tòa án Q.10 (TP.HCM) kiện ca sĩ Tim vi phạm hợp đồng, hay khi các nghệ sĩ lên tiếng về việc không nhận được thù lao biểu diễn trong live show của Hương Lan thì những chuyện lùm xùm làng văn nghệ mới hé lộ thêm những mảng tối. Trái lại, các tranh chấp diễn ra liên tục, ở nhiều mảng và hầu hết các đoạn kết đều “chẳng ra làm sao cả”.

“Chỗ anh em cả mà!”

Nếu chỉ theo dõi những thông tin báo chí trong vụ tranh chấp ca khúc Nửa vầng trăng, nhiều người sẽ hoang mang vì bên nào cũng cho rằng mình đúng. Bên thì có giấy phép, bên bảo đã được cho phép, bên bảo đã mua độc quyền, chẳng ai chịu ai cho đến khi tác giả Nhật Trung (ở Mỹ) xác nhận chỉ bán độc quyền ca khúc cho ca sĩ Đàm Vĩnh Hưng. Tiếp tục lần theo câu chuyện mới hay việc “được cho phép” chỉ là cho phép qua trung gian, nghĩa là nhờ cậy một trung gian xin phép giùm và bên trung gian cũng rất hiên ngang đại diện cho phép mà chưa thông qua tác giả bởi: “Chỗ anh em cả mà, cứ hát đi, không sao đâu!”.

Ở rất nhiều sân khấu, phòng trà hiện nay vẫn tồn tại một thực trạng là các nghệ sĩ tham gia biểu diễn không hề có hợp đồng. Chính xác hơn, chúng là những hợp đồng miệng ở mức tối giản - những cuộc điện thoại. Để mời một ca sĩ, bầu show chỉ việc nhấc điện thoại, thỏa thuận thời gian, địa điểm, thù lao. Ca sĩ đồng ý, đến diễn, nhận tiền (trong nghề gọi là lương) là xong.

Nếu vì lý do nào đó ca sĩ không đến, bầu show cũng đành chịu. Nếu đưa nhau ra tòa thì chẳng có chứng cứ nào để bắt vạ. Show diễn bị bể, ca sĩ không nhận được thù lao, hoặc chỉ nhận được một khoản tượng trưng cũng đành chịu vì không hề có hợp đồng. Ca sĩ Đ.T. trong thỏa thuận với bầu show sẽ có tên trên băngrôn quảng cáo và có ảnh treo trước điểm diễn, nhưng cả ba lần anh đến hát đều không thấy tên, cũng không hình ảnh. Phàn nàn thì bầu show hẹn: “Thôi để lần sau anh treo”. Đ.T. chẳng thể làm gì hơn vì giữa hai bên có hợp đồng đâu ngoài những “lời nói gió bay”.

Có giấy tờ, vẫn rối

Cầm bản hợp đồng kinh tế ký kết giữa Thiên Thi và ca sĩ Tim, nhiều luật sư đã lắc đầu vì chỉ vỏn vẹn bốn điều, gọn trên hai trang giấy. Chính bởi những điều khoản quá chung chung này mà khi hợp đồng bị phá vỡ, bên nào cũng có lý để nói và có thể lách luật khi xét xử. Tất nhiên, những thiệt hại của Thiên Thi khi ca sĩ không chịu diễn dẫn đến phải bồi thường hợp đồng, bị rút ngắn show diễn… là những khoản có thể tính được để làm căn cứ xử lý.

Đề cập vấn đề này, ông Liêm giải thích: “Tôi coi các ca sĩ trong công ty như học trò vì ngày ngày các em vẫn học thanh nhạc với tôi nên chuyện hợp đồng không quan trọng lắm. Trò hư thì mình phải ráng dạy. Ra tới tòa án cũng chỉ là chuyện chẳng đặng đừng”. 

Ở mức một doanh nghiệp, hợp đồng của Thiên Thi còn mỏng như vậy nữa là những hợp đồng cá nhân theo kiểu viết vài chữ lên bản nhạc. Làng ca nhạc đến nay vẫn chưa quên vụ tranh chấp quanh ca khúc Đừng xa em nhé của nhạc sĩ T. (hiện ở hải ngoại) vì sau khi bán độc quyền ca khúc này cho ca sĩ Quế Vân, anh tiếp tục bán Đừng xa em nhé (cũng độc quyền) cho một trung tâm ca nhạc hải ngoại. Khi được hỏi, anh trả lời rằng chỉ bán “độc quyền trong nước“ cho Quế Vân chứ không hề bán “độc quyền cả trong nước lẫn hải ngoại” nên mình không hề sai. Ngỡ ngàng, nhưng đâu phải là không có lý.

Từ những bản hợp đồng qua loa khi vẫn là “chỗ anh em”, đến lúc cơm canh hết ngọt lành, các bên cứ việc hài tội nhau trên báo bởi bên nào cũng biết chứng cứ của mình không đủ trọng lượng.

Khi tình trạng mập mờ, không minh bạch xuất hiện ở hầu hết các lĩnh vực thì hệ thống luật pháp dẫu có cũng khó bề được thực thi. Không ai biết chính xác thù lao của một ca sĩ cụ thể hiện nay bao nhiêu trừ chính ca sĩ và người chi trả. Và cũng không ai biết chính xác những khoản chi trên bản kê tài chính của các show diễn có bao nhiêu thực chi cho đúng hạng mục công việc, bao nhiêu là những khoản không tên như chi phí “trà nước”, “xin phép”, “thuế”… được thêm vào để hợp lý hóa số tiền mà nhà tổ chức phải chi.

Phải chăng chính những mảng nhờ nhờ tối tối này đã dẫn các bên liên quan đến việc bỏ qua các hợp đồng mực đen giấy trắng để chỉ nói miệng cùng nhau trên tinh thần “lần này còn lần khác”?

Thực chất phía sau những cuộc tranh chấp có lẽ không phải là sự thiếu vắng những bản hợp đồng chi tiết mà là thái độ nghiệp dư. Và hồ sơ kiện tụng làng văn nghệ sẽ còn dày khi nào những bản hợp đồng còn được ký theo kiểu “qua cầu gió bay”!