Khâm phục Dương Tường, trước hết vì sự nghiệp hơn nửa thế kỷ cặm cụi cần mẫn trên từng con chữ của hai ngôn ngữ Anh, Pháp chuyển ngữ sang tiếng Việt. Cái vốn ngoại ngữ ông có chỉ chút ít là học ở trường thời Pháp, còn lại phần lớn là nhờ tự học. Vậy mà ông đã can đảm tích lũy và trau dồi hai thứ tiếng ngoại quốc, cùng với lòng yêu tiếng Việt vô bờ, tự tin đem về cho dân mình một phần kho tàng văn chương thế giới với hơn năm mươi tác phẩm đã được dịch ra.

Khâm phục vì những tác phẩm ông dịch đều là những của khó và của hay, từ những tay bút cự phách của nhiều nền văn học. Ông dịch kịch Shakespeare, kịch A. Chekhov khi mới trình làng dịch thuật. Rồi đến Anna Karenina của Lev Tolstoy. Sau đó là những Cuốn theo chiều gió, Đồi gió hú, Alexis Zorba, Bức thư của người đàn bà không quen biết, Cội rễ, Kafka bên bờ biển và nhiều nữa.

Ông dịch Patrick Modiano (Quảng trường Ngôi Sao, Phố những cửa hiệu u tối) từ khá lâu trước khi nhà văn Pháp này được giải Nobel (2014). Ông dịch hai nhà văn được Nobel khác là Albert Camus (Người dưng) và Gunter Grass (Cái trống thiếc). Ông dịch Con đường xứ Flandres của C. Simon và Lolita của V. Nabokov, những cuốn tiểu thuyết rất thách thức "tay nghề" dịch giả.

Ở tuổi tám mươi, ông còn dũng cảm cùng mấy dịch giả đồng lứa bắt tay vào dịch bộ tiểu thuyết kinh điển cực khó dịch của văn học Pháp và thế giới thế kỷ XX - Đi tìm thời gian đã mất của Marcel Proust, trong đó phần ông dịch là hai cuốn đã xuất bản (Bên phía nhà Swann và Dưới bóng những cô gái đương hoa).

Ngày 3/9/2019 tại Trung tâm Văn hóa Pháp (L'Espace, TP.Hà Nội), khi vừa bước vào tuổi tám mươi tám được một tháng, ông đã ra mắt bản dịch mới - cuốn tiểu thuyết Chết chịu của một nhà văn phức tạp gây chia rẽ nhất nước Pháp thế kỷ XX - Louis-Ferdinand Céline.

Khâm phục Dương Tường, còn bởi sự nghiêm cẩn của ông trong công việc. Dịch thuật, nhất là dịch văn chương, không phải việc chuyển ngữ đơn thuần, mà còn là sự tái hiện toàn bộ tư chất nhà văn của một tác giả, từ một môi trường ngôn ngữ và văn hóa này qua một môi trường khác, sao cho tác giả và tác phẩm ở văn bản nguồn, qua sự khúc xạ ngôn ngữ, không bị biến dạng và biến mất ở văn bản dịch.

Dương Tường suốt đời hành nghề dịch đã cố gắng cao nhất cho mục tiêu nghề nghiệp này. Ông rất cầu thị trong nghề, sẵn sàng nhận mình là "dốt" khi có một lỗi sai nào đó được độc giả chỉ ra, nhưng kiên quyết không bao giờ chịu tiếng là dịch ẩu. Với ông, dịch một từ có khi mất cả tuần lễ, vì hiểu đúng nghĩa từ đó ở bản gốc thôi chưa đủ, mà còn phải tìm được từ tiếng Việt diễn tả chính xác nhất, sinh động nhất nghĩa đó trong bản dịch.

Khâm phục ông, rốt cuộc lại chính là ở đấy: tình yêu tiếng Việt. Không yêu và không giỏi tiếng Việt thì đừng dịch văn chương, dù có giỏi ngoại ngữ đến mấy, ông tâm niệm thế. Ngay cái tên Chết chịu (Mort à crédit) ở bản dịch Céline mới ra, đã cho thấy ông thấu tiếng nước mình đến thế nào. “Tiếng Việt đẹp lắm, hay lắm, sao bây giờ người ta hành hạ, tàn phá nó khủng khiếp quá, nhất là lớp trẻ”, ông đã kêu lên như thế với độc giả tại cuộc giao lưu tối 3/9. Người dịch nhiều tác phẩm văn chương nổi tiếng thế giới lại chính là người rất căm phẫn trước tình trạng người ta sính tiếng nước ngoài, nói và viết chen ngoại ngữ vào tiếng Việt. Không chỉ tỏ thái độ bức xúc, ông còn hành động.

Từ trái qua: nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên, dịch giả Dương Tường và tiến sĩ văn học Phùng Ngọc Kiên

Ở tuổi gần chín mươi, sau khi đã dịch nhiều tác phẩm văn chương thế giới, Dương Tường muốn trả nợ tiếng Việt. Ông đọc lại Truyện Kiều của thi hào dân tộc Nguyễn Du để thấm thêm cái lung linh ảo diệu của tiếng Việt bao năm chảy trong mạch sống dân tộc. Càng đọc ông càng say tiếng nước mình. Và ông đã quyết định dịch Kiều ra tiếng Anh. Tuổi cao, mắt mờ, ông phải phóng to bản Kiều trên máy tính để đọc rồi ghé sát mắt vào tờ giấy viết ra từng câu dịch. Sau hơn một năm, ông đã hoàn thành bản dịch Kiều 3254 câu thơ từ tiếng Việt sang tiếng Anh. Hiện ông vẫn đang tiếp tục hoàn thiện bản dịch này. 

Vậy là, Dương Tường chưa chịu "rửa tay gác kiếm" dịch thuật như nhiều người cứ ngỡ sau cuộc ra mắt Chết chịu vừa rồi. Ông hẹn sẽ còn tái ngộ độc giả ở lần ra mắt bản dịch tiếng Anh Truyện Kiều sắp tới.

Chịu ông, một chàng Ngự lâm Nhâm thân (1932)! Trong con người nhỏ bé, gầy gò đó là cả một trữ lượng tinh thần to lớn đã tỏa ra trên hàng vạn trang sách dịch đặc sắc, và lan truyền cho những người xung quanh, nhất là những người trẻ tuổi - niềm vui sống, vui chữ nghĩa. Năm ông tám mươi lăm tuổi, tôi đã có mấy vần tặng ông: "Tự do Dương Tường trang sách dịch/ Sách dịch cho ta được gặp người/ Người đời khác màu da tiếng nói/ Tiếng nói chung là tiếng Con Người". 

Theo Phạm Xuân Nguyên - Phụ nữ TPHCM