Triển lãm “Chế độ Y quan triều Nguyễn” trưng bày và giới thiệu đến công chúng những phiên bản tài liệu, tư liệu, hình ảnh, hiện vật đang lưu trữ, bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia I, Bảo tàng Lịch sử thành phố Hồ Chí Minh, Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế, bộ sưu tập của nhà nghiên cứu Trần Đình Sơn, nhà sưu tập Nguyễn Hữu Hoàng,…, trong đó có hơn 50 văn bản tài liệu Hán Nôm thuộc khối Châu bản triều Nguyễn - Di sản tư liệu thế giới lần đầu tiên được công bố.

Đại biểu tham quan triển lãm

Triển lãm trưng bày bố cục theo 3 chủ đề:

Trang phục hoàng gia với văn hóa cung đình, sự phân chia đẳng cấp được qui định chặt chẽ, do đó chế độ y quan cũng có luật lệ riêng. Chế độ y quan hoàng cung triều Nguyễn phân theo thứ bậc đế, hậu, hoàng tử, công chúa, tôn thất và chi tiết đến từng yếu tố như: chất liệu vải, màu sắc, kiểu dáng, họa tiết trang trí, số lượng y phục, vật liệu trang sức đi kèm.

Bộ lễ phục của Hoàng thái hậu triều Nguyễn vào cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20

Trang phục quan lại, binh lính. Dưới triều Nguyễn, qui chế triều phục của quan lại cũng được phân cấp rất rõ ràng. Tùy theo phẩm hàm mà quan viên văn võ được nhà vua ban triều phục đại triều và thường triều. Sự phân biệt các hạng lính chủ yếu ở các hạng mũ, áo. Theo đó áo mặc là áo song khai, cài khuy, xẻ vạt trước sau, vai áo có viền mây bao quanh. Việc phân cấp phẩm phục thể hiện tính tôn ti, thứ bậc của quan lại, cũng chính là tôn ti trật tự của xã hội.

Trang phục các quan Triều Nguyễn

Trang phục tân khoa, Triều Nguyễn có chế độ ban thưởng phẩm phục và trâm hoa cho đệ nhất giáp tiến sĩ đệ nhất danh (trạng nguyên); đệ nhất giáp tiến sĩ cập đệ đệ nhị danh, đệ tam danh (bảng nhãn, thám hoa). Tài liệu được chọn trưng bày tại triển lãm thể hiện tư tưởng đề cao việc học, tôn trọng nhân tài của đất nước và truyền thống tốt đẹp của dân tộc.

Trang phục cung đình triều Nguyễn không chỉ là trang phục mà còn là văn hóa, bao hàm những giá trị về thẩm mỹ mang bản sắc dân tộc. Nói cách khác, mỗi bộ trang phục dân tộc được xem là “niềm tự hào” của cả dân tộc đó. Trên phương diện mỹ thuật, mỗi bộ trang phục của vua, hoàng hậu, thái tử, công chúa, hoàng thân quốc thích, quan viên dưới triều Nguyễn đều là những tác phẩm nghệ thuật đặc sắc, một minh chứng sinh động, giúp chúng ta có thể hiểu hơn về trình độ tay nghề, khiếu thẩm mỹ của các bậc nghệ nhân xưa. Chế độ Y quan triều Nguyễn mang đậm những dấu ấn lịch sử, có ý nghĩa về văn hóa và là di sản độc đáo của dân tộc Việt Nam. Vì vậy, việc bảo tồn và phát huy những tư liệu, hình ảnh, hiện vật của trang phục cung đình triều Nguyễn vô cùng quan trọng, là vấn đề được các nhà nghiên cứu và công chúng quan tâm.

Triển lãm diễn ra từ 27/6 đến  07/7/2022 tại Bảo tàng Mỹ thuật Huế (Trung tâm Nghệ thuật Lê Bá Đảng) 15 Lê Lợi, phường Vĩnh Ninh, thành phố Huế.

Phương Anh