Theo nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu (trả lời nhà văn Triệu Xuân, người làm các tuyển tập “Thơ hay phổ nhạc”) thì khi đọc được bài “Bóng cây Kơ-nia” trong tuyển tập thơ “Tiếng hát Miền ” (nhà xuất bản Văn học – 1959), ông đã bắt tay vào phổ nhạc, nhưng chưa ưng ý lắm.

Vừa lúc ấy Đài Tiếng nói Việt phát ca khúc của Phan Thanh do ca sĩ Tường Vy trình bày, cũng phổ bài thơ này, khiến ông chùn tay. Tiếp sau còn thêm vài bài nữa cũng phổ “Bóng cây Kơ-nia”, ông đành xếp lại ý định hoàn thiện ca khúc của mình.

Mãi đến năm 1964, Phan Huỳnh Điểu vào chiến trường Tây Nguyên. 6 năm lăn lộn ở đây chính là thời gian mà cảnh sắc, con người, văn hóa Tây Nguyên đã thấm đẫm vào tâm hồn và nhận thức của nhạc sĩ, khiến ông trăn trở phải làm một cái gì đó cho vùng đất độc đáo này.

Năm 1970, Phan Huỳnh Điểu ra Bắc điều trị bệnh. Ông lại giở sách “Tiếng hát Miền ” và “Bóng cây Kơ-nia” (dưới nhan đề ghi “Theo điệu Kachoi”, cuối bài ghi “Của dân tộc H’rê – Ngọc Anh phỏng dịch”) lại một lần nữa ám ảnh ông.

Cảm xúc cũ ùa về thôi thúc; những giai điệu dạt dào ngày trước cũng ngân vang trở lại trong hồn khiến ông hoàn chỉnh ngay ca khúc đã từng ấp ủ, trăn trở bấy lâu, vào ngày 12/08/1971.

Một hôm nữ ca sĩ Thanh Trì, giảng viên Thanh nhạc Nhạc viện Hà Nội đến thăm ông, xin bản nhạc mang về đưa cô giáo Thúy Huyền tập hát cho cô học trò Măng Thị Hội, người dân tộc Ba-na ở Bình Định tập kết ra Bắc (Đấy cũng là bài thi ra trường đạt điểm tuyệt đối của Măng Thị Hội).

Sau này còn nhiều người hát khác như Rơ Chăm Pheng, Thu Minh... Nhưng người nghe vẫn nhớ thành công đầu tiên của Măng Thị Hội, đến nỗi đã có cách gọi vui tên Măng Thị Hội là... “Măng Kơ-nia”!

Sống và sáng tác lặng lẽ

Về tác giả bài thơ, theo nhà văn Nguyên Ngọc thì Ngọc Anh họ Nguyễn, sinh năm 1932 (có tư liệu nói 1934) tại xã Đại Hồng, huyện Đại Lộc, Quảng Nam. Từ năm 1950 làm phóng viên các báo Vệ Quốc Đoàn, Quân đội nhân dân Liên khu 5... Đến 1954 về làm việc ở Ban Văn Sử Địa (tiền thân Viện Văn học Việt Nam sau này), chuyên nghiên cứu văn hóa Tây Nguyên, tham gia dịch các trường ca như Đam San, Xinh Nhã…

Một số sáng tác thơ của Ngọc Anh đã ra đời trong khoảng thời gian này. (Cụ thể như 10 bài tuyển ở “Tiếng hát Miền ”). Cảm xúc chủ đạo trong các sáng tác của Ngọc Anh đều lấy bối cảnh Tây Nguyên. Điều này nói lên sự gắn bó thiết cốt của nhà thơ với mảnh đất đã từng sinh trưởng (xã Đại Hồng thuộc miền núi Tây Quảng Nam), đã từng có những tháng năm làm phóng viên lặn lội khắp vùng, và cũng có thể từ nhận thức và cảm xúc qua quá trình nghiên cứu ở Ban Văn Sử Địa...

Điều đặc biệt là dưới tất cả các sáng tác của mình Ngọc Anh đều ghi: Dịch, Phỏng dịch hoặc Sưu tầm... nên ít người biết có một nhà thơ trẻ Ngọc Anh chuyên sáng tác về chủ đề Tây Nguyên cùng thời với những “Bài ca chim Chơ-rao” của Thu Bồn, “Rừng Xà-nu” của Nguyễn Trung Thành (tức Nguyên Ngọc) v.v... đã góp phần tạo thành một vệt đậm nét của dòng văn học viết về Tây Nguyên!

Như một duyên tiền định, năm 1964 Ngọc Anh lại được điều về lại chiến trường Khu 5, hoạt động quanh khu vực núi Ngọc Linh (thuộc H80 - vùng Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum ngày nay) nơi cực bắc Tây Nguyên. Đến đầu năm 1965 thì Ngọc Anh hy sinh tại đây, khi mới vừa chớm sang tuổi ba mươi.

Năm nay (2009), sau 50 năm bài thơ “Bóng cây Kơ-nia” ra đời, sau 44 năm Ngọc Anh mất và sau 38 năm bài hát của Phan Huỳnh Điểu có mặt, (mỗi mốc thời gian cách nhau vừa đúng 6 năm!), chúng tôi có chuyến về tận làng Đăk Viêng, xã Tê Xăng, huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum dưới chân núi Ngọc Linh ngút ngát đại ngàn.

Đây là nơi Ngọc Anh thường xuyên đi về hoạt động và được chôn cất sau khi hy sinh. Dọc đường, những bóng Kơ-nia lừng lững trầm tư trên các triền đồi góc núi Tây Nguyên càng khiến gợi nhớ giai điệu và ca từ của bài hát đã vô cùng quen thuộc.

Như đã nói, với tính cách khiêm tốn, cứ tự ẩn giấu mình đi, nên Ngọc Anh ít được nhiều người biết đến. Tư liệu về ông cũng không nhiều. Người quan tâm chỉ đọc được một số ít bài viết có tính chất “kể chuyện kỷ niệm” trên báo chí hoặc nghe qua lời kể của những người quen biết.

Hy sinh

Cụ bà Y Bình, năm nay 64 tuổi, kể: Cuối năm 1964 có đoàn văn công về tuyển diễn viên tại làng Đăk Viêng. Chỉ mỗi mình Y Đồng (sau đổi là Y Mai) được chọn. Y Bình cũng xin đi nhưng vì đang theo học lớp cứu thương, lại đang mang thai nên không được chọn. Đầu năm 1965, Y Bình đến trạm xá dã chiến sinh con (là chị Y Lan bây giờ). Tại đây bất ngờ Y Bình gặp lúc người ta đưa ông Đinh Ngà bị thương, vào cấp cứu.