Là người góp phần hoàn tất hồ sơ ca trù để gửi đến tổ chức UNESCO, ông đã trải nghiệm những cảm xúc như thế nào khi tận mắt nhìn thấy ca trù, quan họ có nơi mong giữ, có nơi lãng quên?

Tôi chỉ là một trong nhiều người cùng làm công việc hoàn tất hồ sơ quốc gia hát ca trù trình UNESCO mà thôi. Tôi may mắn được làm công tác điền dã sưu tầm âm nhạc dân gian trong hơn 30 năm qua, trực tiếp tham gia làm hồ sơ ca trù tròn 5 năm nhờ GS Trần Văn Khê giới thiệu.

Những chuyến điền dã là cơ hội để tôi tiếp xúc với nhiều nghệ nhân, nhiều địa phương có hai di sản ca trù và quan họ. Hai loại hình di sản này có hai số phận khác nhau. Quan họ được chúng ta nghiên cứu, phát triển ngay từ những ngày kháng chiến chống thực dân Pháp. Nhiều bài hát quan họ đã được những người làm công tác văn nghệ thời ấy sưu tầm chỉnh lý rồi hát cho đồng bào và bộ đội nghe. Sau này (1954 – 2009) trên các phương tiện thông tin đại chúng (Đài Tiếng nói Việt , Truyền hình Việt ) thường xuyên có phát những bài hát quan họ. Đấy là chất xúc tác mạnh làm cho nhân dân vùng quan họ tự hào, gìn giữ vốn di sản này tương đối trọn vẹn. Còn ca trù thì ngược lại. Do biến thái trong cung cách hành nghề, nên ngay sau cách mạng Tháng tám thành công nó đã bị tẩy chay để rồi dần suy thoái. Sự tẩy chay của xã hội mạnh đến độ nhiều nghệ nhân ca trù khi chúng tôi đến gặp họ không dám nhận mình từng có nhiều năm hành nghề. Nhiều dòng họ ca trù từ chối cung cấp thông tin về lịch sử dòng họ mình. Họ như vẫn còn điều gì đó ám ảnh rất sâu trong tâm khảm. Hầu hết các cán bộ lãnh đạo địa phương không biết hoặc chỉ lờ mờ về loại hình nghệ thuật này.

Nhưng cảm xúc đặc biệt nhất của tôi là chỉ hơn năm sau, chúng tôi điền dã lần thứ hai thì cách suy nghĩ của người dân khác hẳn. Họ vui vẻ bộc bạch hết những điều mà họ biết về ca trù, họ hát tất cả những thể cách ca trù mà họ còn nhớ. Có những nghệ nhân còn bỏ rất nhiều thời gian để ôn luyện lại những thể cách một thời làm họ nổi danh trong làng hát.

Tôi cứ nghĩ, dường như trong dòng máu người Việt Nam luôn tồn tại một chất “kháng sinh” để bảo tồn “cơ thể văn hoá truyền thống của mình”.

Ông đã từng nói “làm sao đưa ca trù vào đời sống?” Hẳn khi thốt lên điều này, ông đã suy nghĩ rất nhiều?

Làm sao đưa ca trù vào đời sống xã hội là câu hỏi không chỉ của riêng tôi mà còn của rất nhiều người yêu thích hình thức âm nhạc trác tuyệt này. Những suy nghĩ của chúng tôi cũng trùng với nội dung “Kế hoạch hành động quốc gia về bảo vệ ca trù” có trong hồ sơ quốc gia. Nếu thực hiện triệt để, kịp thời, đồng bộ những giải pháp có trong hồ sơ, tôi tin chắc ca trù sẽ có chỗ đứng trong đời sống nghệ thuật truyền thống hôm nay.