Từ những tàn đêm - Tạp chí Sông Hương

Tạp chí Sông Hương - Số 220 (tháng 6)

Từ những tàn đêm

09:38 | 17/10/2008

NHỤY NGUYÊN

(Đọc Ngày rất dài - Thơ Đoàn Mạnh Phương, Nxb Hội Nhà văn, 2007)

Dấu ấn hậu hiện đại trong thơ ít nhiều gây nên dị ứng đối với lối viết, lối đọc, lối suy niệm truyền thống. Đặc điểm nổi trội của nó, là sự trừu tượng hóa ngôn từ và xâu chuỗi, tập hợp những ngôn từ khác lạ đứng cạnh nhau trong một không gian với nhiều cửa sổ.

Nằm trong dòng thơ mang dấu ấn trên, ở khía cạnh nhất định, thơ Đoàn Mạnh Phương trong Ngày rất dài^(*) là sự cộng hưởng giữa chiêm nghiệm và nội lực vô thức, có thể cảm nhận thông qua mọi giác quan. Anh có rất nhiều câu thơ mang nặng sự sinh tồn, được cảm nhận bằng… vị giác: Thể xác ngắn hơn và nhỏ hơi chiếc bóng/ từng tẩm độc lưỡi và mồm; Kỷ niệm như ớt cay/ giã vào muối nhớ. Trong tình yêu, kỷ niệm luôn trường tồn và cô đọng theo thời gian: Anh - tận cuống tâm hồn còn đăng đắng/ nhựa yêu… Ấy là vị đắng của phương thuốc dành cho căn bệnh “ảo giác thơ”, “ảo giác tình”. Nhờ vậy nhà thơ mở được một lớp cửa “vô minh”, và ánh sáng của tâm thức ùa vào những tấm gương phủ bụi:

Lưỡi cưa của tư duy ứa ra điều kỳ lạ mới

Sau cái hích vai của thời cuộc

Màn giao phối tinh thần, đẻ ra những khái niệm…

Bởi “đội quân” ngôn từ của Đoàn Mạnh Phương ít được đánh bóng và không nhất thiết mỗi chúng phải ngồi đúng vị trí trong “khuôn phép” thơ, nên anh có cách thể hiện lạ, rất đặc trưng cho tính nhòa nghĩa, “vô nghĩa” của thơ:

Bốc mộ những kỷ niệm/ Nặng trên tay/ Xương cốt của niềm tin;

căn phòng giàn giụa hương thơm/ ký ức hất ngược sáng;

Với bữa tiệc tâm hồn/ gắp đầy tâm trạng;

Trong thấy và nói/ Trong nói và im/ có tiếng ngáy của vô thức/ cùng cái nhìn ninh nhừ hiện thực.

“Tình yêu thè lưỡi thật gần/ Liếm vào tim nhau âu yếm” - Hai câu thơ đọc qua cảm giác rờn rợn khó đồng cảm song trong đấy có một tầng nghĩa mới: Tình yêu như một linh hồn độc lập bên cạnh hai tiểu vũ trụ trái dấu. Yêu như một sự hiến mình cho lửa: dán em lên những giấc mơ căng ướt đời anh/ Anh đã bén vào em… Người đàn ông không tài nào gỡ nổi thứ bùa mê để rồi dẫn tới… nghiện ngập:

Em - thứ bùa mê chết người không tài nào gỡ nổi

Em không chạy trốn khỏi anh

sự ám ảnh sột soạt bùng nhùng

Sự nghiện ngập không mang ý nghĩ hoang đường; người đàn ông không tưởng tượng, người đàn ông đã thu được tín hiệu rõ nét từ Em:

Và đêm đêm

ngày ngày

anh biết

Em vẫn thường theo thói quen quờ tay vào

bóng tối…

Bên cạnh tình yêu, ẩn chứa tình đời sâu đậm - ấy là người đàn ông bản lĩnh, đủ tư cách đồng hành với Thơ trên cõi đời. Có lẽ Đoàn Mạnh Phương là một người đàn ông như vậy. Trong Ngày rất dài, mảng tình đời chiếm tỉ lệ tương đối. Đây là một ưu điểm nổi lên trong bề bộn thơ nay.

- Cha mẹ đã đi mờ đất, cho con nặng trĩu tháng ngày

- Gia tài mà cha để lại, không phải nhà lầu xe hơi

Là những trang văn đa cảnh, kể nên những câu chuyện đời

- Cứ mỗi ngày, lá thu dần phủ mặt

Dốc cạn những tiếng chim ra khỏi vành tai

Trai gái kéo nhau đi nhuộm màu sơn thành phố

Chỉ còn mỗi cánh đồng ngồi lại với bà tôi…

Đến nỗi đau. Từng giọt tim anh nhỏ trên luống chữ. Trên luống chữ, ngôn ngữ vừa đi vừa chảy máu:

Cào lên ngực con

Nỗi đau của nỗi đau cao hơn mất mát

Con tay trắng ra đường

Chênh vênh như đám mây trời hạ

…

Ngôi nhà

Tỏa đầy hương khói

Lần tìm dáng Mẹ hình Cha

Nén hương khóc trong khuya và cong hình dấu hỏi

Con ngồi rỗng đêm cùng với những suy tư côi cút của mình…

Nỗi đau hơn cả nỗi đau đó đã dẫn anh lạc vào bể khổ kiếp người:

- Này đây - nước mắt/ Lấy mà rửa thân!

- Giẫm lên ngã ba ngày

đã đổ nghiêng

mệt mỏi

Phút giây này là im lặng toàn thân

Dục hỉ nộ ai lạc ái ố

Khuyếch tán vào không gian…

Song hành với nó, một câu hỏi mang hồn thơ anh vút lên cao xanh: Nháp bao nhiêu nỗi buồn để có một niềm vui? Để anh nhìn thấy rõ quả địa cầu mình đứng; nhìn thấy chiến tranh - cái gông xiết vào trái đất.

Trái đất đã xoay hàng triệu năm rồi

Vẫn đốt nát lòng ta dấu hỏi

Và trái đất lăn đi trong tiếng nghiến đau buồn

Tôi hình dung trái đất trong mấy câu thơ trên có trục hẳn hoi, nghiến vào vòng bi đã rỗ, nặng nề, chậm chạp. Nhưng đau buồn hơn hết là những lớp người từng kinh qua chiến tranh vẫn không trả lời được câu hỏi: Chiến tranh là gì (?). Đã có rất nhiều những đứa trẻ bị nhiễm đioxin bị kết án trong chiến tranh và sau chiến tranh. Rồi những đứa trẻ hôm nay… vẫn đốt nát lòng ta dấu hỏi. Khi ấy, người cha người mẹ nào không dằn vặt:

Chiến tranh là gì? Chiến tranh là gì nhỉ?

Mà lấy đi cái tuyệt vời trong trẻo của con tôi?

Những câu thơ có sức nén dễ sợ, sức nén tựa như những trái bom sót lại từ thời chiến đang nằm đâu đó dưới lòng đất, dưới chân chúng ta.

Đọc Ngày rất dài trong một đêm chớm hạ, nóng bức, hình hài của ngày hiện dần theo đêm. Ngày và đêm là sự luân chuyển nối tiếp trong vũ trụ. Chúng ta có rất nhiều cách để lý giải sự thể đó. Đoàn Mạnh Phương có cách định nghĩa riêng độc đáo:

Bằng những phép cộng

Những trái tim cộng vào nhau

bằng phép cộng của sự cảm thông vô giới hạn

phép cộng của những cảm xúc nối kết cảm xúc

của ánh sáng cộng vào ánh sáng

của hy vọng cộng đầy hy vọng

cộng vào nhau

chuỗi tư duy chuyển động…

Nhưng, rốt cục giữa đêm và ngày, “ai” là cái bào thai của sự sống. Bởi thực ra giữa ngày và đêm luôn luôn có một sự đối chọi “cạnh tranh” khốc liệt:

Đánh thức sự yên lặng

đôi khi

đêm vuốt dọc sống lưng

Ngày đã đánh tả tơi sự nguyên vẹn

Có phải vì vậy mà trong Ngày rất dài đầy ắp những dấu hỏi, đầy ắp những trở trăn day dứt, đầy ắp những nghĩ suy, và thậm chí bi quan:

Ngày ngày ngửa mặt/ trên tất thảy mọi hoang vu xanh xám ẩm buồn (Hành trình); Ngay ngắn thở trong một thế giới nghiêng, sự tương thích của ý nghĩ, sự gắng gượng của âm thầm trải nghiệm (Đường dẫn); Từng mỏi nghĩ/ bao giờ mòn hết núi/ gió lang thang không trói nổi khoảng trời riêng (Tín hiệu); Ngày lấm lem ý nghĩ/ Tôi giặt chính tôi (Đối diện); Bò lên thân thể ta những nhánh rễ của cảm xúc/ Những nghĩ suy dựng bờm (Gạch nối); Khác với những cuộc rong chơi ngạo mạn và vô tích sự/ Ý nghĩ ngụ cư trong khoảnh khắc tràn qua (Không đề); Hàng đêm/ từng bôi trơn và chăn nuôi ý nghĩ/…/ Tiếng côn trùng thao thiết/ Cháy trong cổ họng tư duy (Đánh thức); Ngày thúc vào sọ não/ những điệp từ/ Những bộ mặt, dáng đi và cái nhìn cơ học (Nhân thế); Ánh ngày nín thinh/ trong đầu ta vắng tanh ý nghĩ mới/ Thả phanh về vô cực (Khởi động); Khi ý tưởng lĩnh xướng/ Những ngón chân khởi động bắt đầu/ Thời gian/ Con ngựa già lở móng (Nối tiếp); Đôi lúc, tôi chạy trốn khỏi đám đông bằng bước chân ý nghĩ (Đám đông); Nghẹt thở/ giữa những ý niệm rỗng/ chân đá phải một hư từ (Cảm giác). Và, “khoảnh khắc bình yên của con người vừa trườn qua bão lũ”, đi trong từng thớ não của tác giả.