Hơn 10 giờ sáng khách mời và bè bạn đến đã khá đông. Trên cổng nhà thơ Phùng Quán hôm ấy nổi lên bốn đại tự “Thật Giả Đương Nhiên”. Hai trụ cổng còn có hai vế đối “Phùng thời Phùng tri kỷ - Đương Đại Đương giai nhân”. Tất cả được viết bằng chữ Nho nét phóng khoáng trên giấy điều, do kiến trúc sư Vũ Minh Am - hậu duệ bên ngoại cụ Tam Nguyên viết tặng. Đến giờ khai mạc, mọi người ra cổng xếp hàng dài đứng yên lặng. Nhà thơ Trần Dần bước lên đốt tràng pháo Bình Đà nổ giòn tan rung cả sóng mặt hồ. Trưởng ban tổ chức Phùng Cung đĩnh đạc ra cổng vui vẻ đón khách vào... Giữa buồng khách, cụ Nguyễn Hữu Đang an tọa trên chiếc ghế cũ do Phùng Quán tự làm. Chiếc bàn thấp phía trước có mâm xôi trắng đầy đặn được trang điểm những cánh hồng nhung tươi thắm. Chú lợn quay da nổi màu hường nằm phủ phục trên chiếc khay dài. Bên trái một thùng kẽm Liên Xô có sức chứa hơn 30 lít nhãn hiệu bằng chữ quốc ngữ “Khổ Sâm Tửu” được treo lên hai tay chiếc nôi của cháu bé ngoại Phùng Quán.Đối diện với thùng rượu là chậu cây xương rồng ông, thắt nơ đỏ để trên đôn, xanh cao to lớn như một bức tượng đài.Đứng gần đó là Phùng Quán, anh mặc chiếc áo lễ kiểu “áo đoạn năm thân” màu nâu non, hai tay vòng trước ngực, vẻ mặt pha chút trầm tư của nhà thơ xứ Huế.

Nhà thơ Phùng Cung thay mặt Ban tổ chức giới thiệu các vị đại biểu các cơ quan đoàn thể, các vị lão thành, cao niên đương thời với cụ Đang đến dự lễ... Sau tiếng vỗ tay nhiệt liệt của mọi người, ông chậm rãi đọc lời “chào mừng”.Với giọng ấm áp bổng trầm, lời văn khiêm tốn, khúc chiết ngắn gọn mà đủ ý tình đã giúp người nghe hình dung khái quát về một con người chịu sống dai, đang hiển hiện ngồi đó thật bình dị, nhỏ bé mà lớn lao...

Khi còn ở tuổi 32, cụ Đang đã là Người dựng Lễ đài Tuyên ngôn Độc lập; Trưởng ban tổ chức ngày đại lễ của đất nước mồng 2 tháng 9 năm 1945. Đảm nhiệm công việc lịch sử trọng đại ấy, trong bối cảnh muôn vàn khó khăn mà thời gian vỏn vẹn có bốn ngày... Bấy giờ chàng thanh niên Nguyễn Hữu Đang không dám nhận, nhưng Bác Hồ vẫn tin tưởng giao phó. Bác nói “Việc có khó mới giao cho chú!”. Và cụ không phụ lòng tin của lãnh tụ, đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Cụ Đang đã sớm giác ngộ cách mạng; từng bị tù đày của đế quốc thực dân; từng tham gia hoạt động trên nhiều lĩnh vực và giữ những chức vụ quan trọng trước đây... Nhờ có cách mạng, có bản lĩnh riêng, tên tuổi cụ đã đi vào lịch sử. (Tóm lược ý “Lời chào mừng”).

Trong nhà, ngoài sân mọi người đều đứng hướng về cụ Đang với vẻ trân trọng, ai cũng nặng lòng cảm phục, thầm biết ơn cụ - một người rất có công với dân với nước.Cụ Đang xúc động đứng lên nói: “Tôi thành thực và trân trọng cảm ơn tất cả các bạn cùng với vợ chồng chú Cung, vợ chồng chú Quán đã thương yêu quý trọng tôi đến mức này...”.Rút tờ giấy nhỏ trong túi áo vét ra, cụ đọc với giọng sang sảng của một người tự cho mình có “bốn cái khoẻ”. Đó là “lời phát biểu” cụ đã viết sẵn mà nội dung chủ yếu cụ chắt lọc, giãi bày đôi lời tâm sự và những cái đúng - sai cần được xác định theo quan điểm khoa học tự nhiên. Xin phép cụ cho trích dẫn lấy làm ví dụ:

“... Quả núi Nguyễn Trãi về cuối đời còn phải than thở:”
            Ta dư cửu bị Nho quan ngộ
            Ngã thị canh nhàn điếu tịch nhân”.

(Thương cho ta bấy lâu bị cái mũ nhà Nho làm cho sai lầm. Ta vốn là kẻ ưa cày nhàn câu vắng).Quả núi Nguyễn Trãi còn như thế huống nữa là hòn sỏi Nguyễn Hữu Đang!”. Cuối bài cụ có nhắc tới việc sai lầm trong cải cách ruộng đất khiến lòng người phân tán, bi quan... Bấy giờ có một vị lãnh đạo cao cấp nói một câu rất đơn giản mà có sức thuyết phục, trấn an, động viên rất hiệu quả: “... Đó là câu khẳng định danh thép: “Còn làm còn sai, hễ sai lại sửa”. Theo tôi, đó là châm ngôn hành động thiết thực... Xin chúc các bạn sống lâu hơn tôi và gửi đến các bạn lời chào sửa sai liên tục”.

Phùng Quán chấp tay áo lễ nói: “Em chúc anh sống trên trăm tuổi! Anh là một bậc hào kiệt của đất nước!” và dõng dạc đọc bài thơ Cây xương Rồng (bài thơ của Phùng Quán - thường được cụ Đang khen và rất thích):

            ... Xương Rồng ơi xương Rồng
            Anh có thật xương Rồng
            Hay xương người nghĩa khí
            Ngã xuống rồi hoá thân?...

Những tràng vỗ tay, những lời chúc mừng, những món quà tặng phong phú đa dạng đã tạo nên không khí vui vẻ, thân ái, ân tình của buổi lễ mừng thọ.

Đến trưa bữa tiệc mừng diễn ra trên gác dưới nhà thật đơn giản mà rất văn nghệ. Cỗ vừa hạ xuống, một nhà nghiên cứu phê bình văn học khá quen mặt biết tên đã ra tay dao thớt “sắc bén, phanh phui” chú lợn quay hơn 50 ký ra nhiều phần chi tiết ngon lành. Các liền chị, liền anh chóng vánh bầy ra trên các tàu lá chuối thay mâm nào xôi, nào thịt, muối tiêu, muối ớt, lạc rang, lạc luộc... Các nhóm bạn tìm nhau vây quanh cùng ăn bốc và uống ruợu khổ sâm - thứ rượu Phùng Quán tự chưng cất lấy, lại uống bằng bát như thời Thuỷ Hử. Mọi người đều thú vị như có cảm giác đang dự bữa tiệc nào đó của đồng bào dân tộc Tây Nguyên, Tây Bắc xa xôi. Ăn uống, trò chuyện đến vui..., thùng rượu lớn đã cạn mà chẳng một ai “đa ngôn đa quá”. Cuối chầu... xuất hiện một thiếu phụ như vừa trong bức tranh cổ bước ra, tay bưng khay bánh xu- xê (thứ bánh dùng cho lễ cưới - hỏi). Bà chị e lệ mời cụ Đang “Trai tân - Độc thân” và các cụ bạn cao niên, đồng tuế... ăn bánh tráng miệng.

Chuyện lạ tò mò, có mấy người đã hỏi nhỏ chị Trâm mới hay bà chị đó là người Hà Nội chính gốc, có đủ “... Tứ đức” chuyên nghề làm bánh xu - xê cho các đám cưới hỏi. Anh Quán ta “giầu trí tưởng bở” định nhấm nháy cho ông anh kết nghĩa nên đã mời bà đến dự buổi lễ hôm nay, ý chừng ra mắt, thăm dò... Kể cũng tội!... những ai biết được chuyện nhỏ này đều cười ra nước mắt!...

Buổi lễ thọ đã kết thúc. Nhiều người vẫn còn quyến luyến cụ Đang, anh Cung, anh Quán nấn ná ở lại tới chiều. Trên chòi ngắm sóng, nhà văn Tô Hoài, nhà thơ Khương Hữu Dụng và một số người khác nữa đang trò chuyện với cụ Đang. Họa sĩ Hoàng Lập Ngôn 83 tuổi còn hý hoáy vẽ chân dung Bác Hồ để tặng cụ Đang làm kỷ niệm.

Các thành viên Ban tổ chức đã xong nhiệm vụ. Còn lại hai nhà thơ đang lo không biết số tiền mừng thọ có đủ một triệu đồng để trả món nợ các anh đã vay để tổ chức tiệc tùng. Cũng may số tiền mừng vừa đủ trả nợ. Việc tình nghĩa đã vượt mọi trở lực khó khăn bất chấp hoàn cảnh...

12 năm đã qua. Hai gia đình nhà thơ và bè bạn đã làm một việc nghĩa cử để lại trong lòng nhiều người những ấn tượng tốt đẹp. Và dư âm của nó ít nhiều đã dẫn đến sự hiểu biết quan tâm của những người có trọng trách. Sau đó thời gian không lâu,  Đảng - Nhà nước đã giải quyết chế độ hưu trí và cấp nhà ở cho cụ Đang.Sự đối đãi ấy phải trái phân minh nghĩa tình trọn vẹn! Bè bạn đều mừng. cụ Đang phấn chấn. Ở Hà Nội, cụ Đang tái sinh đầu đội mũ phớt, vai mang xà cột, đạp xe rong ruổi khắp phố phường. cụ đã phát huy “bốn cái khoẻ” của mình (ăn khoẻ, ngủ khoẻ, nói khoẻ, đi xe đạp khoẻ”) say sưa nghiên cứu, viết báo, tham dự các việc xã hội và giao lưu cùng bè bạn... Như mọi người đã biết về cụ qua các thông tin đại chúng. Có người bảo: “Con có khóc mẹ mới cho bú”. Kể cũng phải; nhưng với hoàn cảnh cá biệt như Cụ Đang có ai ra mà khóc?

            “Quanh Hồ Gươm không ai bàn chuyện vua Lê
            Lòng ra đã rêu phong chuyện cũ”.
                        (Thơ Chế Lan Viên)

Một nhân chứng Lịch sử Cách mạng cây đa cây đề bị sống lẩn khuất ở miền quê Thái Bình, nếu không có những hào hiệp, nghĩa tình như Phùng Quán, Phùng Cung thì biết tìm đâu ra cụ Đang bây giờ!?

Năm nay (2004) Cụ Nguyễn Hữu Đang đã 92 tuổi, chân yếu, tai điếc, cụ đã mất “hai khoẻ”!”... Khoẻ đâu tới già”, được như cụ là quá dai quá giỏi.Thời gian nào có nhẹ tay với ai đâu. Hiện Cụ đang sống tuổi gìa độc thân ở căn phòng 303, tầng 3 cầu thang 2, nhà Tập thể bánh mỳ Nghĩa Đô, Hà Nội.

Những lúc khoẻ mạnh cụ Đang lại nhờ người đưa đi thăm quảng trường Ba Đình - nơi ghi dấu lịch sử của dân tộc cũng là nơi ghi dấu những kỷ niệm riêng rất đáng tự hào của cụ.

Ba Đình ngày nay tráng lệ uy nghi hơn xưa, lễ đài cũng kiên cố hơn xưa; Nhưng cụ Đang vẫn đau đáu nhớ về lễ đài bằng gỗ đơn sơ mà cụ cùng mấy người bạn đã dựng theo lệnh của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Lễ đài đơn sơ ngày ấy vẫn đậm nét thân thương với bóng dáng hào hùng của vị lãnh tụ đọc Tuyên ngôn độc lập khai sinh một Nhà nước mới. Đã hơn nửa thế kỷ trôi qua, cụ Đang vẫn thấy gần gũi như mới hôm qua, chỉ có những người bạn chiến đấu thân thiết của cụ là không còn nữa và cả những người em kết nghĩa cùng nhiều người thương quý cụ đã đến dự lễ “Mừng sống dai”... cũng đã đi xa.

Giờ đây cụ sống một mình một phòng, ngày đêm yên tĩnh để nhớ lại những kỷ niệm hào hùng thuở ấy.

Hồ Tây, hè 2004
P.T.T
(187/09-04)