Nước chảy đến đâu hoành hành tơi bời đến đấy. Các cung điện trong Hoàng cung nước lũ ngâm lâu đã làm cho các bờ nóc, bờ quyết bị nứt rạn, mái bị sụt gây thấm dột nghiêm trọng. Từ Điện Long An, Hiển Lâm Các, Hòa Khiêm Điện đến lầu Ngũ Phụng, Điện Thái Hòa, Thế Miếu, Hưng Miếu... phần kiến trúc bằng gỗ bên trong bị ướt dầm dề. Các cột sơn son thếp vàng ở Điện Thái Hòa gặp nước dã rạn chân chim. Nếu không cứu gỡ kịp thời sẽ bong ra từng mảng loang lở.

Nước lớn chảy mạnh ào ạt đường hào xung quanh thành làm hầu hết hệ thống lan can thành cầu bắc qua hào ở các cửa vào ra của kinh thành đều sập và sạt lở nặng.

(Thành cầu trước cửa Thượng Tứ bị đổ - Ảnh: Phan Thanh Hải)

Ngâm nước, đất nhão cộng với gió mạnh đã làm đổ 50 cây cổ thụ, tàn phá nặng nề cảnh quan những khu di tích. Hệ thống tường thành các công trình bị nứt, sát lở và đổ từng mảng lớn. Nước mang theo phù sa, đát, cát, khi rút, để lại khối lượng đất cát khổng lồ. Riêng ở Lăng Minh Mạng đất bùn ngập toàn bộ đường đi. Bùn trên sân chầu dày từ 30 phân tới 70 phân. Ao hồ và đường hào Lăng Minh Mạng, Tự Đức bùn đầy lên cả mét. Nếu không nạo vét, nước hồ sẽ nông choèn, gây ảnh hưởng tới cảnh quan.

Ai trở lại lăng Gia Long sẽ không khỏi giật mình: nóc Điện Minh Thành dột nặng, tường Tả Tùng tự vỡ, ngói mái sụt lở, vỡ nham nhở. Đá xây phần mộ vua Minh Mạng bị trôi, mộ lún từng phần. Kè đá phía Tây và lan can lăng Thuận Thiên Cao Hoàng Hậu (mẹ Minh Mạng) bị vỡ 3 mét 50. Miếu thờ Thiên Y A Na bị sập đổ hoàn toàn.

Hệ thống đường đi đến các lăng Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị, Đồng Khánh, Khải Định... đều bị sạt lở, vừa mất cảnh quan, vừa gây khó khăn cho xe cộ đi lại của khách tham quan.

Toàn bộ sự thiệt hại này lên tới 4 tỷ đồng. Chưa tính tới sự sụp đổ phía trước Minh Mạng Hòn Chén, Linh Mụ. Sự sụp lở ở lăng Minh Mạng, Điện Hòn Chén và Chùa Linh Mụ là rất đáng kể. Nước sông tàn phá đất trước cửa lăng Minh Mạng, xâm thực vào phía trong tới 300 mét. Chỉ còn cách tường thành của Lăng chừng 50, 60 mét nữa là cùng. Trước đây vài năm, công ty di tích đã khoan thăm dò sâu 7,8 mét, thấy kết cấu bên dưới là đất và bùn. Rõ ràng khu vực lăng xây dựng là khu đất bồi chứ không phải đất nguyên thổ.

Ở điện Hòn Chén. Từng mảng đất phía trước đền gần Am Ông Hạ Ban, Am Thủy Phủ, Am Cô Ngọc Lan bị lũ cuốn và sụp đổ hoàn toàn. Chân núi bị nước đào hàm ếch, thế đất đá bên trên đang rất chênh vênh. Những vết nứt hiện tại đe dọa một sự sụp đổ khó tính trước.

Tại Chùa Thiên Mụ sạt lở các cấp bậc trước chùa lối xuống sông Hương. Đường lên du lịch chùa, ở phía đông xe ô tô không chạy qua được, đường chỉ còn lại chừng 1 mét 50 đủ cho xe hai bánh qua lại. Phần đất trước tháp Phước Duyên giường như hình con rùa nhoai ra mặt sông. Nếu phần đất này không được gia cố với kiến trúc đặc biệt sẽ rất nguy hiểm cho sự tồn tại của tháp Phước Duyên và các kiến trúc phía trong.

Củng cố hoàn chỉnh giải quyết sự cố sụp đổ ở ba công trình này không thể ngày một ngày hai, đòi hỏi phải có thiết kế hết sức chu toàn mới bảo vệ lâu dài các công trình này. Công ty di tích Huế đã liên hệ với Viện kiến trúc xây dựng của nhà nước có đề án đặc biệt để cứu nguy cho sự tan vỡ trước sóng lũ của 3 công trình trên. Bạn đọc sẽ được thông tin ngay khi đề án được công bố.

Ngay sau khi nước rút, ngày 7-11-1999 Trung tâm bảo tồn Di tích Cố đô Huế đã có thư gửi ông Richard Engelhardt và văn phòng UNESCO khu vực châu Á Thái Bình Dương báo cáo những thiệt hại của lũ lụt đối với quần thể di tích Huế, sự cố gắng của Huế khắc phục hậu quả và đề xuất xin 3 kiến nghị như sau:

1- Hội Đồng Di Sản Thế Giới thông qua quỹ di sản có chương trình tài trợ khẩn cấp cho khu di tích Huế.

Kêu gọi sự tài trợ, giúp đỡ của các quốc gia, các tổ chức, cá nhân trên khắp thế giới tham gia khắc phục hậu quả do thiên tai gây ra làm tổn hại đến di sản thế giới ở Huế.

2- Giúp đỡ, tài trợ một số trang thiết bị cần thiết như: 1 ca nô lưu động để sử dụng trong mùa lũ; 1 bộ giàn giáo nhiều chức năng để kê kích giữ gìn các tài sản khi cần thiết, cũng như gia cố tường thành, công trình có nguy cơ sụp đổ; 1 bộ thiết bị bơm vừa bằng áp lực để gia cố công trình; các loại hóa chất chống thấm dột, hóa chất chống mối mọt; một số hòm chuyên dùng để lưu giữ phim ảnh, băng Vidéo tư liệu...

3- Cử chuyên gia có kinh nghiệm về gia cố nền móng và địa chất công trình đến Huế để đánh giá thiệt hại, nguy cơ gây hư hại, giúp đỡ lập dự án, giải pháp bảo tồn cho các khu di tích Minh Mạng, Thiên Mụ, Hòn Chén.

Từ ngay sau khi nước sông Hương rút, 600 cán bộ công nhân viên Trung tâm Di tích và UBND tỉnh chi viện cho Trung tâm 2460 sinh viên cùng tham gia khắc phục lũ lụt.

Với ý thức bảo vệ Di sản Văn Hóa Thế Giới, nhờ sự nỗ lực của toàn dân, của các lực lượng chi viện, đến nay các khu di tích đã lại mở cửa phục vụ khách tham quan.

Q.H
(130/12-1999)