Tiết tháng mười, cả vùng đất cát ven sông mùa này chẳng gieo vãi được gì nên vẳng vẻ người qua lại. Quỳnh theo lối ven cồn cát bên sông, nhắm hướng những qủa đồi lúp xúp phía thượng nguồn cắm cúi bước. Thỉnh thoảng, vài đám mây xám xịt từ phía biển ùn ùn bay sà xuống dọc theo sông như hù dọa một cơn mưa đổ ập xuống vô chừng. Trời cuối thu se lạnh mà Quỳnh thì nghe nóng ran cả người. Đáng lẽ ra, khi vừa xuống bến xe, là Quỳnh có thể đón xe ôm theo con đường đất đỏ băng qua cầu Mới về đến làng sớm hơn. Nhưng anh không muốn thế. Đã hơn hai mươi năm rồi, Quỳnh chưa bao giờ đi lại lối đi ven sông này. Con sông Rù Rì vào mùa hạ, lội băng qua, nước không quá gối, nhưng mùa này thì phải qua lại bằng đò ngang. Làng Bồng Lai nằm phía tả ngạn dòng sông tiếp giáp với những quả đồi, chân của dãy Trường Sơn.

Quỳnh không thể nào hình dung ra từng bến sông ngày xưa anh thường đi qua. Cả vùng tả ngạn cát trắng mênh mông, giờ lại bồi thêm lớp lớp cát trắng trông cứ như một sa mạc. Những bến Si, bến Đợi, bến Tình đã chìm sâu dưới những gò cát. Người làng Bồng Lai xem cát trắng như một tặng vật ối thừa của thiên nhiên chẳng làm nên công ích gì. Đã từ xa xưa, họ gọi cát trắng bằng cái tên khá là điệu đàng: “ Bạch sa hoang phế”. Hoang phế là bởi, suốt bao đời nay người làng Bồng Lai chẳng ai biết đến xây dựng nhà cửa là gì. Lá và lá tất, lợp và che nhà cửa toàn những lá: tranh, cói, rơm rạ... Đứng trên đồi núi xa xa nhìn xuống làng Bồng Lai, những mái nhà thấp lè tè sát mặt đất, trông giống như những tổ chim. Cái làng nghèo cơ cực ít nơi đâu sánh kịp, lại càng không thể sánh kịp bằng những cái tên gọi mê ly, khá mâu thuẫn với những cuộc đời xiêu vẹo nắng mưa. Bồng Lai gì mà một bên cảnh tình toàn cát trắng, lội bộ rạc cả chân. Một bên làng là những ô ruộng bậc thang nhảy cóc đến chân đồi, phèn vàng xỉn từng lớp, Quanh năm cây lúa èo uột chỉ toàn rơm rạ đốt gởi khói cho trời nhiều hơn là thóc. Con cái của làng phía ven sông, sinh sống nhờ vào con tôm con tép, phía ven đồi núi thì nhờ vào sim, hạt dèo, chà là. Hết mùa trái rừng, quay qua than, củi... Đất như thế mà lại là đất Bồng Lai, làng như thế mà sông suối nhởn nhơ Rù Rì. Những cuộc đời tất bật lam lũ thế kia thời giờ đâu mà bến Tình, bến Đợi, bến Si kia chứ. Những vị tiền hiền khai khẩn xứ này là những nhà nghệ sĩ đầy ắp mộng mơ lãng mạn, hay cái đẹp gì khuất tất dưới đất đai cằn cỗi này, được con người khám phá nuôi dưỡng gởi khát vọng vào đất như một lời hẹn ước vĩnh hằng. Quỳnh cắm cúi bước, những suy nghĩ của bất cứ ai lần đầu tiên đến làng Bồng Lai này cũng đều như thế cả. Chính anh cũng đã từng cười cợt chế nhạo khi vừa đặt chân đến đây. Nhưng rồi Quỳnh có một làng Bồng Lai riêng cho mình. Thậm chí, đất này còn là quê nhà của anh, là máu thịt của anh dù đã bao năm anh phải xa làng.

Đoạn sông càng đến gần phía những quả đồi nước càng xiết. Đi trên bờ sông nghe rõ tiếng nước như trò chuyện với người, lúc thầm thì, lúc reo lên hối hả. Bến Đợi chìm đâu dưới cát trắng cồn bãi này. Ngày xưa cũng vào độ thời tiết này, mỗi lần Quỳnh về thăm làng, nhất là lỡ những chuyến xe phải về tối. Đứng trên bến Đợi này dù sớm hay khuya khoắt, chỉ cần nghe tiếng anh cất lên gọi đò là lập tức bên kia sông có tiếng trả lời, rồi tiếng con thuyền rẽ nước chèo qua đón anh. Đò bến Đợi không giống như những con đò trên các bến sông khác. Tất cả dân làng ven sông đều là những người thay phiên nhau chèo đò. Không người lớn thì trẻ nhỏ, nhà nào cũng có những chiếc thuyền lá vừa dùng đánh bắt cá tôm vừa đưa khách sang sông. Ăn ở với nhau thân thiết đến độ làng thuộc lòng giọng nói, hơi thở. Nói không ngoa chút nào, có khi nghe cả mùi vị mồ hôi còn nhận ra nhau như vợ nhận ra chồng, em nhận ra anh, mẹ nhận ra con... Gắn bó tình yêu như thế mà đãi bôi nhau, họa có thú. Bỗng dưng, Quỳnh mong cho trời chóng tối, bỗng dưng anh thèm thuồng một ánh trăng. Những đêm trăng đẹp đẽ trong veo bầu trời mùa hạ, làng Bồng Lai trở thành một non tiên rơi xuống cuộc đời này. Con gái Bồng Lai thường có thói quen tắm sông đêm. Vào những mùa trăng, cả dòng sông rải đầy dát vàng dát bạc. Từ những chớp sáng sấp ngửa lấp lánh bồng bềnh ấy, phát ra giòn tan tiếng cười con gái. Những nàng lọ lem, phút chốc nhờ dòng nước nhiệm màu, khoe những làn da trắng trong như tuyết. Làm như ánh sáng không phải từ trăng mà từ những đôi mắt thủy tinh chơm chớp, từ những làn tóc óng ánh bồng bềnh, được dòng nước vuốt ve một cách đa tình. Chính những lúc như thế, tên gọi làng Bồng Lai không hề phí phạm một ngữ nghĩa nào cả.

Nếu như có những tình cờ mang đến cho con người một sự may mắn nào đó, thì cũng có những tình cờ mang đến cho con người sự rủi ro. May mắn và rủi ro, khổ đau và hạnh phúc, giải phóng và tù ngục... Tất cả những thứ ấy cứ xoắn vào nhau chẳng biết đâu mà lường. Cho mãi đến bây giờ, Quỳnh vẫn khó mà lý giải sự tình cờ của hơn hai mươi năm trước đối với anh trên cái làng Bồng Lai này nó thuộc về phía nào, may mắn hay rủi ro. Chỉ có điều, chính sự tình cờ này đã kéo Quỳnh vào một cuộc đời khác, một thế giới khác. Thế giới mà từ những ô ruộng bậc thang vàng xỉn chua phèn, ụt ẹo cây lúa, đã biết gởi khói bay lên chật cứng bầu trời nuôi dưỡng giấc mơ cho con người. Thế giới mà đất đai không cho con người hạt, trái, để no nê từng bữa cơm, lại tốt tươi hoa dại hoang đường cả một vùng đồi núi.

Quỳnh là đứa con côi cút trong một làng mồ côi. Từ những ngày còn học tiểu học, rồi trung học Quỳnh đã quen thuộc với nghề vẽ bong bóng đi bán dạo. Cái nghiệp vẽ vời đeo bám anh như một lời nguyền của số phận. Xong trung học, Quỳnh vào học được vài năm mỹ thuật thì chiến tranh kết thúc. Sau ngày giải phóng, nghề họa sĩ lỡ dở như Quỳnh thường xuyên thất nghiệp. Lâu lâu có lễ lạt nào đó, cơ quan không tin phường mới nhờ đến bàn tay anh trưng bày khẩu hiệu, áp phích. Không thân thích, không họ hàng, một lý lịch lờ mờ như thế anh không dễ xin việc ở bất cứ một cơ quan nào. Giữa lúc thất nghiệp lang thang đến phát chán, Quỳnh đang dự định đi lên vùng kinh tế mới Tây Nguyên, thì một tình cờ xảy ra. Tự, bạn Quỳnh, cũng có quê chung mồ côi, mồ cút như anh, chỉ khác một điều, Tự là đứa con lai cha Tây mẹ Việt. Không rõ lý do nào, Tự trở thành kép hát cho một đoàn cải lương của tỉnh. Sau chiến tranh, có quá nhiều những đổi thay. Có những bất ngờ đến độ chỉ còn biết há mồm kinh ngạc. Nghe Quỳnh kể về dự tính sẽ rời thị xã lên khu kinh tế mới. Tự khuyên anh về đầu quân một đoàn cải lương đang cần họa sĩ: “ Cậu có nghề vẽ, nói cho oai hơn, là một họa sĩ, mà ông trưởng đoàn hát này rất cần một tay thiết kế trình bày sân khấu”. Nghe theo lời Tự, anh xin vào đoàn hát qua sự giới thiệu của Tự với ông trưởng đoàn Bùi Cường. Một buổi thử tay nghề, không quá khó khăn đối với một tay thợ vẽ hơn mười năm lang thang, ném những giấc mơ vào những chiếc bong bóng bay. Một tiệc rượư gạo đình đám nhờ số tiền chi viện tốt bụng của Tự, là biên giới cho một cuộc đổi đời, cũng khá bất ngờ như bao bất ngờ khác.

Ngược xuôi với đoàn hát qua bao nhiêu làng quê thôn xóm. Tiền lương thu nhập ít ỏi đủ lất lây qua ngày. Cái được nhất với Quỳnh là được đi đây đi đó. Thế giới nào quyến rũ lọt vào đôi mắt của Quỳnh, lập tức ùa vào cái bể tiềm thức bao la của anh, chôn chặt vào đó như khảm khắc vào đá. Tranh vẽ của Quỳnh chất đầy ba lô, túi xách, thùng, rương. Có lần, trưởng đoàn hát Bùi Cường đã tức tối răn đe Quỳnh:

- Đoàn cải lương chứ có phải xưởng vẻ của cậu đâu, lại toàn là ma quỷ trần truồng, đồi trụy không chịu được, Quan điểm lập trường của cậu sặc mùi tiểu tư sản. Văn nghệ của ta là phục vụ giai cấp, phục vụ nhân dân cậu hiểu chứ?

Quỳnh hiều thì hiểu, mà tranh vẽ của anh vẫn là mớ đề tài săn lùng từ những mông má hầm hập, khuôn ngực cháy lửa thanh xuân. Anh nói với trưởng đoàn Bùi Cường:

- Vẫn chưa thấy bức nào ăn ý anh ạ, em muốn cất vào thùng cả đấy. Mong có một bức nào đẹp để gối đầu ăn ở nhưng chưa ra hồn. Hay là sức vóc của em đến đây là chấm hết.

Trưởng đoàn Bùi Cường trừng mắt nhìn anh như đầy vẻ hăm dọa: “ Rồi cậu sẽ có nơi mà gối đầu ăn ở, nếu cứ tiếp tục trò chơi dại dột của mình”. Đa bao nhiêu lần Quỳnh muốn vứt cọ vẽ quên đi hiểm họa đó. Khốn nỗi, anh là họa sĩ trang trí cho sân khấu. Thế nên, nghề kéo luôn theo cái nghiệp đê mê. Và rủi may số phận như chờ sẵn, đã đốn ngã anh trên cái làng Bồng Lai định mệnh này.

Mỗi dịp có đoàn dân ca này, gánh hát kia về trình diễn là kể như làng Bồng Lai hội hè suốt cả ngày đêm. Người ta dễ dàng quên hết mọi khốn khó kể cả sự hù dọa của mùa màng thất bát. Vào mỗi chiều, khi chiếc máy điện của đoàn hát nổ lên, rồi tất cả hàng chục cái bóng đèn trăm oát treo trên sân bãi sáng rực ngời ngời. Sớm nhất, vẫn là lũ trẻ nhỏ, chúng kéo đến sân bãi hò reo tưng bừng. Nhà nhà, những bữa cơm tối sớm hơn thường lệ. Những đồng bạc tích góp từ gánh củi, gánh than, từ con tôm con tép được trút ra đến đồng cuối cùng. Cán bộ, diễn viên của đoàn hát, được chính quyền địa phương bố trí cho ở ngay nhà thông tin của ủy ban xã. Họ trở thành những sứ giả mang phép màu ở một hành tinh nào đó đến cái ốc đảo heo hút này, toa rập với hoa cỏ đồi hoang, với khói bay lãng đãng trời chiều, gieo cấy cho đất Bồng Lai thêm mỡ màu mộng mị hoang đường.

Quỳnh đã phát hiện ra đất Bồng Lai hào phóng không nơi nào sánh kịp. Hoa dại sim, mua tím biếc chật chiều. Và nhất là đúng mùa trăng, ngồi bên dòng Rù Rì nhìn những nàng tiên hò reo vẫy vùng trên sông nước thì không đâu bì kịp. Nó vừa thực vừa hư, cứ tựa như một cõi đào nguyên nào đó không bén mùi trần thế. Nhưng phải đến một buổi chiều, Quỳnh mới thực sự ngã gục trước làng Bồng Lai nhan sắc.