Bưởi Thanh Trà vàng ngọt mùa thu. Thiên nhiên ban tặng cho con người trái ngọt, nhưng không phải bất kỳ vùng đất nào cũng có. Vải thiều sinh ra ở Hải Dương, rồi nhãn lồng cùi dày nước ngọt như đường phèn ở Phố Hiến tỉnh Hưng Yên là những đặc sản ăn vào ngậm miệng để mà thơm, là đặc sản của cả châu thổ sông Hồng.

Còn trái bưởi thì vang danh Đoan Hùng (Phú Thọ). Có lẽ cây trái ở Đoan Hùng có dùng nước mát sông Lô, và nhất là có phù sa trầm tích, nên bưởi Đoan Hùng nếu xẻ dọc trái, nước tứa ra chẳng khác nào mật ong. Không hiểu tại sao bưởi Đoan Hùng ngon là vậy mà không có địa phương nào đem giống về trồng. Các tỉnh từ Thái Nguyên vào đến miền Trung chẳng có nơi nào cây bưởi có đất sống, cho đến tận Hà Tĩnh mới có giống bưởi ngon ở xã Phúc Trạch thuộc huyện Hương Khê.

Bưởi Phúc Trạch được trồng trên nền đất miền sơn cước và ở nền móng của nó từ độ sâu chứa khoáng sản loại Manhêtít. Mặt đất của vùng Hương Khê là tàn dư núi lửa chạy dài vào huyện Tuyên Hóa tỉnh Quảng Bình. Theo các nhà thực vật học, thì ở đất tàn dư núi lửa có những vi lượng đặc biệt nên trái cây có vị thơm ngon. Giá trị của bưởi Phúc Trạch không thua kém gì bưởi Đoan Hùng và chắc có họ hàng với nhau, từ vị ngọt đến màu sắc. Bưởi Đoan Hùng chín vào mùa khô ở miền Bắc là tiết đông xuân; bưởi Phúc Trạch chín vào hè thu, khi nắng tháng Tám oi bức, quả bưởi chín nám da vừa đẹp vừa ngon.

*
Tôi đang có mặt tại làng Lại Bằng xã Hương Vân huyện Hương Trà vào tháng 6 âm lịch đã qua tuần trăng. Có nghĩa là sắp bước qua tháng 7 rồi. Vườn nhà tôi đang ở trọ và các vườn khác quanh đó, trái bưởi Thanh Trà lủng lẳng từng chùm rất đẹp, màu da bưởi còn đang xanh, chưa chín.

Nhìn cây vườn Lại Bằng tôi ngỡ mình đang ở giữa vườn Ngọc. Cả tuần nay tôi sống với quả Thanh Trà. Ngày nào cũng thưởng thức bưởi cùng với chủ vườn, với những người bạn cùng đi. Có quả đã ngọt ngon, có quả chỉ có mùi thơm mà chưa ngọt. Chủ các vườn Ngọc giải thích là “nước chưa xuống”, có nghĩa là quả Thanh Trà chưa đến độ chín ngọt. Phải tàn tháng 7 nắng và bước qua tuần đầu tháng 8 âm lịch là lúc Thanh Trà ngon nhất. Những đêm tháng 7 tháng 8 trăng đẹp, gió từ sông Bồ thổi lên mát rượi, người đi xa trở về thăm nhà, ngồi chơi trước hiên, bưởi Thanh Trà được hái từ cây xuống tươi roi rói, bổ ra cùng thưởng thức thì thật chẳng có quả nào ngon bằng.

Tôi đã vào thăm vườn Thanh Trà của cụ bà Trần Thị Hằng. Cách đây 3 năm, Thanh Trà vườn bà đem vào Huế thi, cùng với Thanh Trà ở Long Thọ, Nguyệt Biều, Lương Quán, Hương Hồ, Hương Long. Với các tiêu chí khoa học do Sở Nông lâm và phát triển nông thôn và trường Đại học Nông nghiệp đưa ra, quả bưởi Thanh Trà làng Lại Bằng được gắn thương hiệu.

Tôi chưa có điều kiện để biết được chất đất đá của Lại Bằng với Phúc Trạch hay Đoan Hùng. Nhưng tôi tin rằng vùng thổ nhưỡng ở Lại Bằng cũng có yếu tố vi lượng tương tự. Bởi vùng đất Lại Bằng cũng nằm trên địa kiến tạo không khác mấy vùng Hương Khê hay Đoan Hùng. Và điều này nữa: Phải chăng trên con đường phương Nam mở cõi, ông cha ta đã đem giống cây con từ quê nhà đi vào nơi quê mới với hoàn cảnh khí hậu, chất đất vượt trội. Và nhờ ơn trời đất trái bưởi đó sinh ra trên đất mới càng thơm ngon hơn.

Trái bưởi Lại Bằng vàng ngọt với những ai ưa vườn Ngọc mùa trăng, càng quyến rũ khi chúng ta có dịp bơi thuyền đến thượng nguồn con sông Bồ đang vào mùa thu vàng nắng.

21.7.2011
N.L
(271/09-11)