Vào cuối thu 1985, cơn bão số 7 từ Biển Đông ập vào vùng đất Quảng Bình và cơn bão số 8 có tên quốc tế là Cecil, một xoáy thuận nhiệt đới rất mạnh đã đổ bộ vào đúng mảnh đất Thần kinh Thừa Thiên Huế vào đêm ngày 15 rạng sáng ngày 16 tháng 10 năm 1985. Chỉ sau mấy tiếng đồng hồ, với sức gió lên đến 185km/giờ, hai cơn bão đã càn quét cả một dải đất miền Trung vốn đã oằn mình hứng chịu nhiều đau thương trong chiến tranh cũng như thiên tai. Quốc lộ, tỉnh lộ tắc nghẽn, cây cối, các cột đèn đường ngã nghiêng đổ gãy; nhà cửa tốc mái, những mảnh tôn lợp bị xé vụn ra từng dải bay vèo vèo nghe như tiếng rít của một âm thanh sắc nhọn đang phô diễn sức mạnh của sự tàn phá khủng khiếp gây nên bao cảnh đổ nát làm cho diện mạo của thành phố bị biến dạng. Ngoài khơi, thuyền bè mặc dầu đã được neo đậu chằng chống vẫn bị bung ra trôi dạt và chìm nghỉm… Sự hoang tàn bao trùm khắp dải đất miền Trung. Đến nỗi nhà văn Nguyễn Quang Lập sau những ngày lăn lộn trong mưa bão đã phải thốt lên một cách nghẹn ngào đau xót: Lẽ nào chỗ mô cũng là mắt bão!

2.
Nhà tôi ở trong Thành Nội Huế. Ngày thường để đến được Tạp chí Sông Hương nơi tôi công tác ở đường Lê Lợi chỉ mất khoảng mười phút đi xe máy. Thế mà lúc đó để tìm được lối đến được cơ quan thật không đơn giản. Tôi phải tìm cách men theo bờ thành tìm đường tới được Ngọ Môn. Việc đầu tiên là tôi ngước nhìn lên cột cờ Phu Văn Lâu. Cột cờ vẫn cao vút uy nghi vững chãi, cờ đỏ sao vàng vẫn tung bay. Tuy nhiên, phía sau Ngọ Môn những cây cổ thụ hàng trăm năm đã vắng bóng…

Phụ trương đặc biệt Sông Hương (*)

Phụ trương đặc biệt 2 (**)

Hơn mười giờ sáng tôi mới đến được cơ quan. Những anh em cốt cán của cơ quan đã có mặt đông đủ nhưng điện mất, nước tắt, điện thoại bàn im ỉm. Mọi người nhìn nhau ngao ngán, tất cả đều bị cô lập chia cắt. May thay, vài tiếng sau cơ quan đã có điện. Chuông điện thoại réo vang tứ bề. Từ Tam tòa, các anh chị ở Văn phòng Tỉnh ủy đã điện thăm hỏi sức khỏe và nắm bắt tình hình trong bão của cơ quan. Bạn bè văn nghệ sĩ gần xa khắp cả nước liên tục điện thăm hỏi từ gia đình, cơ quan và ai cũng không quên hỏi về những danh thắng cảnh và các di sản Huế có bị hề hấn gì không. Đặc biệt là cầu Trường Tiền. Vì trong tâm thức của nhiều người yêu Huế, họ vẫn nhớ mãi cơn bão hồi năm Thìn (1904) đã làm đổ sập một vài của cầu. Bây giờ bão Cecil còn mạnh hơn không lo sao được…

Tạp chí Sông Hương là một cơ quan báo chí mới được Thường vụ Tỉnh ủy Bình Trị Thiên quyết định cho thành lập vào tháng 4 năm 1983 do nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm làm Tổng Biên tập và nhà văn Nguyễn Khắc Phê làm Phó Tổng Biên tập, được xuất bản định kỳ hai tháng một số. Trước biến cố của thiên tai nặng nề mà hầu như tất cả các cơ quan báo chí thông tấn trong và ngoài nước đều vào cuộc, nhà văn Tô Nhuận Vỹ với cảm quan nhạy bén của người nghệ sĩ đã đề xuất cho ra tờ phụ trương đặc biệt để phản ánh kịp thời về cơn bão số 8. Ý tưởng nhanh chóng được lãnh đạo đồng thuận và chỉ đạo triển khai ngay tức thì. Nhà văn Tô Nhuận Vỹ, họa sĩ Bửu Chỉ được Tổng Biên tập tin cậy giao nhiệm vụ phụ trách tờ phụ trương. Một cuộc họp chớp nhoáng diễn ra để triển khai công việc. Đầu tiên là phải có bài viết; nhà thơ, nhà văn của tỉnh nào đi về tỉnh sở tại của tỉnh mình viết bài nhanh gởi về.

Trong lúc Tạp chí Sông Hương đang khẩn trương bắt tay vào việc thì nhà thơ Võ Quê với mong muốn đáp ứng nhu cầu thông tin kịp thời của độc giả cả nước đã nhanh chóng viết một bài về cơn bão số 8 gửi cho báo Tuổi Trẻ kèm theo một lá thư riêng đến chị Kim Hạnh, Tổng Biên tập báo Tuổi Trẻ lúc bấy giờ, với những lời lẽ đầy xúc động nhờ biên tập lại vì không có thời gian để chỉnh sửa: Tôi không có thời gian, phần vì nhà cửa của mẹ, của bà con, của chính mình, phần vì công tác cơ quan… Nhưng báo Tuổi Trẻ đã đăng nguyên văn bài viết còn thô mộc của nhà thơ Võ Quê. Sự chân thực của sự kiện trong bài viết của anh đã làm lay động trái tim của nhân dân cả nước, đặc biệt là Thành phố Hồ Chí Minh dành cho Huế. Cũng trong dịp này, bên cạnh việc đưa tin, vận động độc giả ủng hộ tinh thần và vật chất cho nhân dân Huế, báo Tuổi Trẻ còn có một nghĩa cử cao đẹp là tận tâm tận lực giúp đỡ Sông Hương thực hiện thành công tờ phụ trương đặc biệt đầu tiên với chủ đề Huế - Bình Trị Thiên trong cơn bão số 8.

Ảnh trích đầu bài viết của Nhà thơ Võ Quê về bão Cecil 1985 trên báo Tuổi Trẻ Online 8-2010- Ảnh: TT Online

Cùng với việc chuẩn bị nội dung, tôi, Võ Quê và Bửu Chỉ nhanh chóng tốc hành vào Thành phố Hồ Chí Minh để chuẩn bị cho việc in ấn. Trong tay vài đồng tiền rỏng rẻng đủ ăn và xăng xe dọc đường làm sao kham nổi việc lớn đang diễn ra trước mắt làm tôi không khỏi lo lắng. Hơn một ngày ròng rã, chúng tôi đã có mặt tại tòa soạn báo Tuổi Trẻ. Tổng Biên tập Kim Hạnh, nhà báo Trần Trọng Thức tay bắt mặt mừng ra đón chúng tôi tại cửa xe. Vừa đặt gọn tư trang ở phòng ngủ tầng ba của báo, chúng tôi nhanh chóng tiếp cận các đầu mối chuyên môn đánh máy, in bản âm, sắp chữ chì để kịp lên khuôn. Cả đêm thức trắng xúm quanh bàn gỗ mỗi bên hơn một mét, mặt bàn là tấm kính trong suốt, phía trong là hai bóng đèn neon rực sáng. Thời đó không có máy tính nên chúng tôi lên maket bằng kiểu thủ công. Bửu Chỉ chăm chút tỉ mỉ từng chi tiết sắp bài, đặt ảnh sao cho đẹp, gợi đúng chủ đề nội dung tờ phụ trương. Võ Quê nhanh nhẹn tả xung hữu đột việc gì cần, chuyện gì khó anh sẵn sàng có mặt nối móc sự kiện, sự việc, vì vậy mọi công việc đều hanh thông ngoài mong đợi.

Không cần báo thức, khoảng ba giờ sáng cả ba chúng tôi đều nhẹ nhàng ra khỏi phòng ngủ đến thẳng xe báo từ nhà in. Ba người cầm ba tờ phụ trương soi xét kĩ từng trang, từng chi tiết, mong sao kịp thời sửa chữa những khiếm khuyết để tờ báo đến tay bạn đọc một cách tốt nhất. Nhanh chóng chợp mắt lấy lại sức, và chúng tôi được Tổng Biên tập Kim Hạnh, nhà báo Trần Trọng Thức mời đến phòng khách sang trọng uống cà phê, ăn sáng. Hơn hai ngày sau chúng tôi biết kết quả hai vạn tờ Phụ trương đặc biệt Sông Hương đã được phát hành nhanh chóng. Cả chúng tôi và anh em trong tòa báo Tuổi Trẻ đều vui mừng khôn xiết. Thừa thắng xông lên, Tổng Biên tập Nguyễn Khoa Điềm quyết định cho ra phụ trương đặc biệt số 2 với số lượng tăng gấp đôi lên đến bốn vạn bản và cũng đã bán hết chỉ trong hai ngày. Thật đáng kinh ngạc!

3.
Sau một thời gian đảm nhận vai trò Tổng Biên tập của tạp chí, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm được điều chuyển công tác từ Hội, Sông Hương lên nhận nhiệm vụ mới trong Đảng bộ Bình Trị Thiên. Tân Tổng Biên tập là nhà văn Tô Nhuận Vỹ. Được sự quan tâm của Đảng bộ Tỉnh, với những hoạt động khởi sắc, Tạp chí Sông Hương bước vào một giai đoạn mới với một tầm vóc mới luôn được độc giả cả nước đón đọc với niềm say mê ngưỡng mộ. Vốn là người say mê bóng đá, Tô Nhuận Vỹ đã ví von việc làm báo, làm tạp chí trước tiên phải có bạn đọc giống như bóng đá bắt buộc phải có người xem, người hâm mộ càng đông càng tốt, càng chật sân bãi càng thành công.

Sau thành công hai phụ trương đặc biệt Sông Hương, để tỏ lòng tri ân và mở rộng mạng lưới hoạt động của tờ báo, Tổng Biên tập Tô Nhuận Vỹ quyết định tổ chức cuộc họp cộng tác viên lớn ở Thành phố Hồ Chí Minh. Anh nhẩm tính các lợi thế sẵn có từ bà con, đồng nghiệp, bạn bè đồng hương nhiệt tình hết lòng hỗ trợ. Lợi thế từ các phóng viên, các tờ báo thân cận và lợi thế lớn từ các hội nghề nghiệp như Hội Nhà văn, Hội Kiến trúc, Hội Âm nhạc… Những bạn bè thân quen như nhà văn Nguyễn Quang Sáng, nhạc sĩ Tôn Thất Lập, kiến trúc sư Nguyễn Trọng Huấn, nhà báo Nguyễn Công Khế, nhà thơ Trần Nhật Thu… Tất cả đều đã sẵn sàng hết lòng ủng hộ cả tinh thần lẫn vật chất, tình nguyện làm cầu nối cho Sông Hương. Cuộc gặp mặt thành công ngoài mong đợi, cộng tác viên được mời và tự nguyện đến vì yêu mến Sông Hương lên đến ngót 500. Hội nghị diễn ra trong bầu không khí ấm cúng đầy lòng mến mộ đã kéo dài gần hết buổi chiều mà vẫn chưa có dấu hiệu chấm dứt…

Sau cuộc gặp mặt ở phía Nam thành công, chúng tôi tiếp tục triển khai hội nghị cộng tác viên tại Hà Nội. Với vỏn vẹn không quá 50 khách mời nhưng đều là cây đa cây đề trong các lĩnh vực văn học nghệ thuật. Sự hiện diện của giáo sư Hoàng Ngọc Hiến, nhạc sĩ Hồng Đăng, nhà văn Nguyễn Huy Thiệp, nhà thơ Phạm Tiến Duật, Dương Tường, Trần Quốc Vượng, Phong Lê, Phạm Xuân Nguyên, Phan Thị Thanh Nhàn, Phùng Quán, Xuân Thiều, Thu Bồn, Trần Nguyên Vấn, Ngọc Trai… Đặc biệt là cụ Nguyễn Tuân, tuổi già sức yếu vẫn chống gậy chậm bước tới dự đã làm cho không khí của buổi tọa đàm càng thêm đầm ấm tâm huyết, đem lại cho Sông Hương những bài học kinh nghiệm vô cùng bổ ích, giúp cho tầm ảnh hưởng của Tạp chí Sông Hương nhanh chóng vượt ra ngoài phạm vi của một tờ báo cấp tỉnh lên tầm quốc gia, được bạn bè độc giả trong và ngoài nước đón đợi như một món ăn tinh thần không thể thiếu. Từ một tờ báo chỉ in ấn hai tháng một kì với số lượng từ 500 đến 1000 cuốn, Sông Hương với sự giúp đỡ chí tình của bè bạn gần xa đã lập kỉ lục về một tờ báo địa phương với số lượng lên đến năm bảy ngàn cuốn một tháng một số.

Không phải ngẫu nhiên mà Sông Hương lại có một sức hút kì lạ đến vậy đối với các độc giả gần xa. Tổng Biên tập Tô Nhuận Vỹ hiểu rất rõ sự sống còn của Tạp chí Sông Hương chính là phải có bản lĩnh, bản sắc riêng, phản ánh được những vấn đề lớn của văn hóa nghệ thuật nước nhà với nhiều tác phẩm có giá trị được công bố và dư luận quan tâm đón đợi…

May thay, với một đội ngũ tâm huyết của anh em nghệ sĩ tạp chí và sự quan tâm của tỉnh, Sông Hương lại còn luôn nhận được sự ưu ái của các nghệ sĩ trong và ngoài nước tin cậy gửi những bài chất lượng nhất cho tòa soạn. Tất cả đã góp phần làm nên một diện mạo của tạp chí được đặt tên bởi một dòng sông. Dòng sông mà nơi đó có trăm loài hoa dồn tụ về đây để làn nước mãi thơm tho vương vấn lòng người: Sông Hương!

V.M.L
(TCSH400/06-2022)

-------------------------------------
(*, **) Tư liệu của nhà nghiên cứu Dương Phước Thu.