Bà nói nhiều đến Thương xá Tax, một di sản gắn với sự phát triển của TP.HCM mà sau nhiều thư ngỏ, ý kiến công khai, chỉ được bảo tồn một thảm gạch mosaic, tay vịn cầu thang chính, lan can, biểu tượng con gà trống và quả cầu bằng đồng. Tuy nhiên, như thế vẫn còn hơn không có gì. “Trải qua nhiều biến động lịch sử và hiện nay trong quá trình đô thị hóa, nhiều di sản văn hóa đô thị Sài Gòn - TP.HCM đã bị hủy hoại hoặc đang đứng trước sự lựa chọn khó khăn về bảo tồn hay phát triển”, bà Hậu chia sẻ.
 

Tại Hà Nội, báo cáo thẩm tra của UBND TP.Hà Nội cho thấy có khoảng 40 công trình tuy có giá trị kiến trúc tiêu biểu, quy mô lớn, đẹp nhưng đã được đề nghị không đưa vào danh sách bảo tồn. Lý do vì chúng đã biến dạng và hư hại quá nhiều. “Với cách chúng ta đã cấp phép, hiện nay biệt thự Pháp chỉ còn được khoảng 10%”, PGS-TS Nguyễn Hồng Thục, Trường ĐH Kiến trúc Hà Nội, cho biết.
 

TS Khuất Tân Hưng, ĐH Kiến trúc Hà Nội, lại xót xa trường hợp của Trường THPT Châu Văn Liêm, TP.Cần Thơ. Là người trực tiếp khảo sát, nghiên cứu tại đây, ông cho biết đó là quần thể kiến trúc Pháp hiếm hoi còn được giữ nguyên vẹn. “Trong bối cảnh nhiều công trình kiến trúc Pháp đang biến dạng, công trình kiến trúc mới chưa khẳng định được vị thế, thì Trường Châu Văn Liêm là một viên ngọc. Nhưng tôi không hiểu vì sao nó chưa được ghi danh thành một di tích lịch sử văn hóa, hay trở thành công trình kiến trúc trước năm 1954 cần được bảo tồn”, ông Hưng đặt câu hỏi khi một số dãy nhà của trường đã được quyết định đập bỏ để xây mới, bên cạnh phần được xác định trùng tu nâng cấp sau nhiều tranh cãi.
 

Ở Huế, một công trình đang được trùng tu cũng gây xôn xao trong giới nghiên cứu lịch sử văn hóa là bia Quốc học Huế. Bia còn có tên là Đài tưởng niệm chiến sĩ trận vong, được xây dựng vào năm 1920, tưởng niệm những binh sĩ người Pháp và người Việt ở Trung kỳ đã chết trong cuộc chiến giúp Pháp chống lại Đức trong Chiến tranh thế giới thứ nhất. Điều đáng nói, tư liệu phối cảnh sau khi hoàn thành của công trình kiến trúc nghệ thuật độc đáo này, trên mặt bia lại không có nội dung. Trong khi đó, theo tư liệu của TS Trần Đình Hằng, Giám đốc Phân viện Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia tại Huế, trên bia có danh sách những binh sĩ đã mất. “Đó là một phần của lịch sử, chúng ta không thể không công bằng với lịch sử”, GS Đỗ Bang, Phó chủ tịch Hội Khoa học lịch sử VN, nói.
 

Cầu thang chính với lan can uốn lượn và thảm gạch mosaic của Thương xá Tax, TP.HCM Ảnh: Alexandre Garel

“Không làm sớm sẽ mất sạch di sản”

TS Nguyễn Thị Hậu cho rằng: “Cần chú ý đến khảo cổ học đô thị trước khi quá muộn. Vì các công trình kiến trúc vài trăm năm tuổi hiện chưa có hành lang pháp lý chặt chẽ. Không cẩn thận, chúng ta sẽ mất sạch các di sản này”.

Theo GS-KTS Hoàng Đạo Kính, các công trình có giá trị như vậy rất nhiều. Huế có sự kết hợp giữa kiểu thành Vauban của Pháp với bài toán phong thủy chuẩn mực của một kinh đô chuẩn mực. Đô thị Hà Nội kế thừa kiến trúc phố thị và những phường thợ được chuyên môn hóa. Đà Lạt cũng sở hữu quỹ di sản kiến trúc đô thị đáng giá. “Đà Lạt, nơi duy nhất ở VN, ngay từ đầu và trong suốt nửa đầu thế kỷ 20 được xây dựng với tư cách là đô thị nghỉ mát và nghỉ dưỡng, theo những chủ trương và quy hoạch nhất quán”, ông Kính cho biết.

Theo Ngữ Yên - TN