Những thanh âm đọng lại

Bao nhiêu năm trôi qua, nhà báo Trương Anh Ngọc vẫn lưu giữ trong mình dấu hiệu riêng về Tết. Đó là những hộp mứt Tết bọc bằng bóng bì đen, bên trong chứa các túi trứng chim trắng nhỏ xinh; rồi bánh pháo, chân giò... treo lủng lẳng trên xe của bố. “Bố đi xe đạp gióng ngang, đặt túi đồ trên ghi đông mang Tết về cho cả nhà. Chỉ nghe tiếng bục… bục… bục… là biết bố đã về đến đầu ngõ rồi. Với tôi, đấy chính là âm thanh của Tết”.

Ấy là những năm 1980, thời kỳ bao cấp khó khăn, một năm 365 ngày nhưng chỉ có Tết mới được ăn ngon. Trong nhà người lớn tất bật sắm sửa, trẻ con háo hức được mua quần áo mới, được xem đốt pháo, được lì xì... “Tôi nhớ hình ảnh bố mẹ dọn dẹp nhà cửa, tắm rửa bằng nước mùi… Mẹ bận rộn tới 6 giờ tối mới xong, lúc ấy là đi làm phi dê và thường về rất muộn, mẹ bảo vì mọi người xếp hàng đông quá”, nhà báo Trương Anh Ngọc nhớ lại.

Tết đọng lại trong mỗi người mang hương vị, thanh âm riêng. Với chị Chu Kim Cúc, Hà Nội, Tết đọng cả trong dáng mẹ. Mẹ là một người đàn bà truyền thống, bao giờ cũng giữ nếp cho Tết thật trọn vẹn, từ cách cuốn nem, cắt khoanh giò cúng, cách luộc gà cho đêm giao thừa, chăm chút đến cả lời ăn tiếng nói cho các con… “Ngày đó trong con mắt trẻ thơ của tôi, Tết cực kỳ tuyệt vời. Sự tất bật của mẹ làm cho tôi cảm thấy có cái gì đó rất háo hức đến khi chính mình trở thành một người mẹ, lại chuẩn bị Tết theo cách của mẹ”.

Mấy đời ăn Tết giữa lòng phố cổ, ông Nguyễn Huy Hùng, 80 tuổi, ở phố Hàng Bạc vẫn nhớ không khí Tết gia đình Hà Nội xưa. Ngày xưa mùa nào thức nấy, chỉ Tết mới có bánh chưng xanh, đầy đủ thịt mỡ dưa hành, đào, quất… cho nên ai cũng chỉ mong đến Tết, ước ao, háo hức, sung sướng, cái gì cũng để dành cho Tết. “Từ rằm tháng Chạp, bố mẹ đã rục rịch chuẩn bị từng tí nước mắm ngon, hạt tiêu, gạo nếp, gạo tẻ, nấm hương, mộc nhĩ… Bữa cơm chiều 30 Tết bởi vậy mà gói bao nhiêu tâm sức một năm. Nhà nào khá giả mới có đủ cả cá kho, thịt đông, giò xào… không thì cũng gắng lo tươm tất nhất có thể”. 

Không cần hoàn hảo

Năm tháng qua đi, chuyện ăn uống không còn là niềm ước mơ như trước. Người ta không cần chờ đến Tết để được ăn bánh chưng, giò chả… và các thứ khác. Tuy nhiên, trong luồng biến đổi của đời sống mới, sự giằng níu phong tục tập quán khiến nhiều người cảm thấy Tết có phần nặng nề. Áp lực để tạo nên một cái Tết “hoàn hảo”, đúng theo truyền thống khiến cho niềm vui ngày Tết ít nhiều bị ảnh hưởng. Nhà báo Trương Anh Ngọc nêu câu chuyện thăm hỏi trong dịp Tết: Những câu hỏi bao giờ lập gia đình, năm mới có sinh con không, làm ăn lương bổng thế nào… thực sự trở thành nỗi “sợ hãi”. “Cứ nói trả lời cho xong đi nhưng nhiều khi trả lời cũng không xong, còn rất nhiều vấn đề khác nữa. Đây là một trong những điều cần thay đổi sao cho văn hóa giao tiếp và câu chuyện liên quan đến ngày Tết không còn nặng nề”.

Trong một cuộc bàn luận, nhiều người không ngần ngại “kể tội” Tết kèm theo vất vả, vướng bận, thậm chí nhàm chán. “Phụ nữ trong gia đình luôn phải lo lắng cho mâm cơm Tết, sao cho mâm cơm cúng phải đầy đủ, khách đến chơi nhà luôn sẵn cỗ bàn… Năm nào cũng vậy, cứ hùng hục làm đến nỗi thấy mấy ngày Tết cơ thể như không thuộc về mình nữa”. Nói vậy nhưng với chị Chu Kim Cúc, Tết vẫn mang một ý nghĩa đặc biệt. “Tuy phải tất bật, lo toan như thế nhưng nhìn thấy con cái cũng háo hức như tôi ngày xưa, đặc biệt bữa cơm chiều 30 Tết mọi người ăn uống vui vẻ, tự dưng tôi thấy công sức bỏ ra mang lại được niềm vui ấm áp”.

Rõ ràng Tết cũng nên được nhìn ở một góc độ khác, nhưng theo anh Đỗ Cường, thành viên Hội quán Di sản, nếu chỉ nhìn không khí chuẩn bị Tết một cách đơn thuần thì đã vô tình bỏ qua rất nhiều giá trị. Qua nghiên cứu về bàn thờ Việt và phong tục xoay quanh văn hóa thờ cúng tổ tiên - nét văn hóa thể hiện khá đậm đặc trong dịp Tết, anh Cường cho rằng, việc chuẩn bị cho ngày Tết không chỉ là phân công lao động mà còn gắn kết mọi người. Ngày Tết nghĩ đến tổ tiên ông bà, đi lại, giao lưu, tay bắt mặt mừng mà thắt chặt tình cảm. “Chỉ khi hiểu về ý nghĩa cội nguồn dân tộc muốn thể hiện trong ngày Tết, giữ cái ấy thì dù có đổi thay hiện đại mấy thì vẫn trọn vẹn là Tết Việt”.

Theo Thái Minh - ĐBND