- “Giáo dục vị nhân sinh” phải nhằm trang bị cho thanh niên những kiến thức và kỹ năng cần thiết để mưu sinh có lợi cho mình và có ích cho xã hội. Bởi cụ quan niệm “kiến thức chỉ là phương tiện của giáo dục, cứu cánh của giáo dục là hoạt động, là sống”, tức phải đào tạo ra những con người biết sống trong cộng đồng và biết làm việc phục vụ cho chính cuộc sống của bản thân và xã hội. Vì thế, giáo dục phải có tính hướng nghiệp. Cụ cùng các học giả khi ấy đã xây dựng hệ thống giáo dục tương ứng.

Cụ thể, ngay sau bậc Tiểu học đã có đầu ra. Bởi nước nhà mới giành độc lập, nhiều em vào học lớp Nhất (lớp 1) đã 12 - 13 tuổi. Do vậy, sau 4 năm học thì phải lo cho các em không có điều kiện học tiếp được học một năm “tuyển trạch”, tức hướng nghiệp, để trở thành công nhân, nông dân… có học thức. Với những em học tiếp lên cấp II, cấp III, cứ hết cấp lại có lối rẽ sang các khóa học tuyển trạch. Hệ thống giáo dục này đã được thể hiện qua sơ đồ của Hội đồng Cố vấn học chính được Chủ tịch Hồ Chí Minh ra sắc lệnh thành lập.

- Trong bài báo cuối cùng của cụ Vũ Đình Hòe đăng tháng 2.2011, trước khi cụ mất gần một tháng, cụ nhắc lại:“Mong nền giáo dục của ta thực sự là “giáo dục vị nhân sinh”, nghĩa là phục vụ các nhu cầu thiết thực của mỗi con người về vật chất cũng như tinh thần…”. Trên thực tế, theo ông, giáo dục của chúng ta có thực sự “vị nhân sinh”?

- Cho đến khoảng những năm 1948 - 1949 vẫn cứ hết một cấp học lại có lối rẽ với chương trình hướng nghiệp cho học sinh. Sau đó, chúng ta thực hiện cải cách giáo dục theo hướng giáo dục toàn diện, học một lèo đến hết lớp 7, sau đó là lớp 9 rồi lớp 12 như bây giờ. Song, nhìn vào việc rất nhiều sinh viên tốt nghiệp đại học, cao đẳng ra trường thất nghiệp, tôi không thấy giáo dục “vị nhân sinh” nữa.

Giáo dục phải phục vụ cuộc sống

- Theo ông, nền giáo dục Việt Nam đang theo triết lý nào?

- Với tôi, đây là câu hỏi khó trả lời. Bởi lẽ, đến bây giờ, dường như chúng ta vẫn lúng túng trong cải cách giáo dục mà nguyên nhân bởi chưa có một triết lý giáo dục được phát biểu rành rọt, thống nhất và phù hợp với mục tiêu xây dựng Nhà nước của dân, do dân và vì dân. Tất nhiên, điều này không có nghĩa chúng ta không có triết lý giáo dục, chỉ tiếc rằng nó không phải “giáo dục vị nhân sinh” của buổi đầu dựng nước!

- Trong bối cảnh hiện nay cũng như dự báo xu thế phát triển sắp tới, ông đề xuất triết lý giáo dục Việt Nam là gì?

- Để xây dựng một triết lý giáo dục mang tính thống nhất, rõ ràng đòi hỏi sự tham gia của nhiều người. Song, theo tôi, nền giáo dục cần lấy mục tiêu cuối cùng là phục vụ cuộc sống, tức phải đào tạo ra những con người hành động, sáng tạo, chứ không phải nói theo khuôn, như thực tế đã và đang diễn ra.

- Xin cảm ơn ông!