Từng bước thay đổi diện mạo văn nghệ

Những năm qua, việc chăm lo đời sống văn hóa, tinh thần cho xã hội được triển khai qua nhiều chính sách, nguồn lực đầu tư vào văn hóa, nghệ thuật. Tuy nhiên, nguồn ngân sách có hạn, khiến các nguồn lực đầu tư từ Nhà nước cho các dự án, tác phẩm chưa được như mong đợi. Chủ trương xã hội hóa (XHH) ra đời nhằm khắc phục những bất cập này.

Từ định hướng và những chính sách cụ thể được ban hành, hoạt động XHH trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật đã bước đầu thay đổi diện mạo của lĩnh vực này. Nhiều đơn vị công lập đã mạnh dạn thay đổi theo hướng chú trọng thu hút XHH như: Trung tâm Chiếu phim quốc gia, Nhà hát Lớn Hà Nội, Nhà hát Múa rối Việt Nam, Nhà hát Nghệ thuật đương đại Việt Nam... Nhà hát Nghệ thuật đương đại Việt Nam cho thấy sự năng động với cách làm sáng tạo trong việc thu hút nguồn lực XHH. NSƯT Nguyễn Thị Quỳnh Trang - Giám đốc Nhà hát cho rằng, việc thực hiện XHH không chỉ giúp cải thiện điều kiện vật chất cho đơn vị, cũng như có thêm nguồn lực để đầu tư, nâng cao chất lượng tác phẩm nghệ thuật, mà hơn hết nó còn làm thay đổi tư duy của người làm nghệ thuật. “Một tác phẩm muốn được khán giả đón nhận, thì tác phẩm đó phải nói lên tiếng lòng của khán giả. Thông qua việc XHH, chúng tôi đã hiểu hơn những điều khán giả cần để có bổ sung phù hợp”, Giám đốc Nhà hát đánh giá.

NSND đạo diễn Đặng Nhật Minh cho rằng, những năm gần đây, điện ảnh nước nhà từng bước được xã hội hóa, với nhiều sản phẩm chất lượng ra đời, từ đó khẳng định tính năng động, hiệu quả của thị trường phim trong nước. “Thí dụ điển hình cho kết quả của XHH trong lĩnh vực điện ảnh với sự hợp tác của Nhà nước và tư nhân, đó là đã tạo nên những bộ phim gây tiếng vang lớn trong thời gian qua”, ông nhận định. Còn theo Phó Giám đốc Trung tâm Chiếu phim Quốc gia Nguyễn Phúc Diên, nhờ có chủ trương xã hội hóa mà đến nay, đơn vị đã có thể tự chủ được nguồn kinh phí để duy trì hoạt động và phát triển đơn vị. “Nếu như trước đây, hoạt động của đơn vị trông chờ chủ yếu vào ngân sách cấp, thì từ 2015 đến nay, đơn vị đã có thể tự chủ tài chính và có nguồn dôi dư”, ông Diên cho biết.

XHH đã kích thích tinh thần tự chủ, giúp huy động được các nguồn lực của toàn xã hội để tạo ra các giá trị văn hóa, nghệ thuật đáp ứng nhu cầu người dân và yêu cầu phát triển của đất nước. Bên cạnh đó, nhiều tổ chức biểu diễn ca, múa, nhạc của tư nhân; nhiều tổ chức sản xuất và phổ biến phim tư nhân được hình thành hoạt động rất sôi động, sáng tạo ra tác phẩm nghệ thuật ngày càng cạnh tranh, chất lượng.

Để xã hội hóa tạo đà cho văn hóa, nghệ thuật phát triển

Bên cạnh những mặt tích cực trên, việc thực hiện XHH tại các đơn vị nghệ thuật còn nhiều hạn chế, bất cập, như: tốc độ XHH còn chậm, mức độ XHH không đồng đều… Những hạn chế trong việc thực hiện XHH tác động trực tiếp đến các đơn vị nghệ thuật, như tình trạng hãng phim, nhà hát có cơ sở vật chất nghèo nàn, nhiều thiết bị đã lạc hậu song không có kinh phí đầu tư; sự kém năng động trong việc nắm bắt thị hiếu của khán giả, công chúng…

Bên cạnh những lý do khách quan, như lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật không mang lại nhiều giá trị kinh tế, nên khó thu hút nguồn lực đầu tư, một trong những nút thắt khiến cho công tác XHH trong lĩnh vực này chưa đạt hiệu quả mong muốn, đó là tình trạng quản lý vẫn mang nặng tư duy bao cấp, cách thức quản lý theo lối “hành chính hóa”, rườm rà. Thậm chí, tại nhiều đơn vị nghệ thuật vẫn có tâm lý ỷ lại vào ngân sách, chưa coi việc huy động nguồn lực đầu tư từ xã hội là trách nhiệm của đơn vị... Qua thực tiễn kiểm toán Chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa một số giai đoạn gần đây, Kiểm toán Nhà nước cũng cho rằng, việc huy động nguồn vốn xã hội vào đầu tư cho tác phẩm nghệ thuật còn hạn chế, trách nhiệm của một số đơn vị trong thực hiện chủ trương chưa cao... Theo đó, để nâng cao hiệu quả của công tác này, các cơ quan chức năng cần nâng cao nhận thức trong việc thực hiện chủ trương XHH và coi đây là giải pháp quan trọng để phát triển văn hóa, nghệ thuật; tăng cường giám sát, sử dụng hiệu quả nguồn vốn đầu tư dành cho các chương trình văn hóa, tạo niềm tin cho các nhà đầu tư.

Hơn bao giờ hết, những giá trị từ văn hóa, nghệ thuật đã và đang được coi trọng và có sức lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng. Tuy nhiên, làm sao để cải thiện điều kiện phát triển cho lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật cũng như hình thành nên những tác phẩm văn hóa, nghệ thuật xứng tầm? Đây là câu hỏi không chỉ đặt ra cho các cơ quan chức năng, mà trách nhiệm này còn thuộc về toàn xã hội, người dân - những chủ thể trực tiếp thụ hưởng cũng như có tác động ngược trở lại để phát triển, làm giàu có thêm cho lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật thông qua việc xây dựng các thiết chế, đầu tư cho các tác phẩm văn hóa, gồm cả nguồn lực vật chất lẫn tinh thần.

Theo Nguyễn Lộc - Thời Nay/ND