Việt Nam Độc Lập (gọi tắt là Việt Lập), là cơ quan ngôn luận đầu tiên của Việt Nam Độc lập Đồng minh Hội (gọi tắt là Việt Minh), do Lãnh tụ Hồ Chí Minh sáng lập và trực tiếp làm Tổng Biên tập từ số đầu tiên ra ngày 1 tháng 8 năm 1941 đến số 135, tháng 8 năm 1942, trước khi Người đi công tác Trung Quốc; từ tháng 8 năm 1942 đến tháng 5 năm 1945, Việt Lập do nhà cách mạng Phạm Văn Đồng phụ trách.

Số đầu tiên Việt Lập ra đời tại lán Khuổi Nặm, Pác Bó, Cao Bằng, đánh số 101. Báo ra mỗi tháng 3 kỳ, mỗi kỳ 400 số, mỗi số có 2 trang, khổ 26,5 x 19cm, thỉnh thoảng có số khổ lớn hơn một chút, in litô, về sau in typo. Lúc mới ra đời, Việt Lập đóng vai trò là cơ quan tuyên truyền của Tỉnh bộ Việt Minh Cao Bằng; về sau Mặt trận Việt Minh phát triển mạnh và lan rộng, từ số 129, ra ngày 21/6/1942, Việt Lập trở thành cơ quan của Liên tỉnh bộ Việt Minh Cao Bằng - Bắc Kạn; từ số 187, ra ngày 1/1/1944 là của Liên tỉnh bộ Việt Minh Cao Bằng - Bắc Kạn - Lạng Sơn, về sau trở lại là cơ quan của Tỉnh bộ Việt Minh Cao Bằng.

Ngay số đầu tiên (số 101), Việt Nam Độc Lập đề ra mục tiêu là “cốt làm cho dân ta biết, biết các việc, biết đoàn kết, đặng đánh Tây, đánh Nhật làm cho Việt Nam độc lập, bình đẳng tự do”.

Kể từ khi Việt Lập ra đời, dưới vai trò Tổng Biên tập, Lãnh tụ Hồ Chí Minh còn là tác giả của nhiều bài viết với nhiều thể loại khác nhau, ký nhiều bút danh, hoặc có khi không ký tên và nhiều lúc Người còn kiêm luôn trình bày, vẽ tranh, in ấn, phát hành. Trừ khoảng thời gian đi công tác ở nước ngoài, bị chính quyền Tưởng bắt giam tại Quảng Tây và những khi đi vắng, Người vẫn thường có bài để lại cho báo đăng dần. Từ tháng 8 năm 1942, Người không trực tiếp phụ trách Việt Lập nữa nhưng vẫn tích cực viết bài cộng tác. Theo nhiều công trình nghiên cứu về báo chí Hồ Chí Minh giai đoạn hoạt động ở Cao Bằng, những bài của Người in trên Việt Lập, có thể thấy đây là thời kỳ in đậm dấu ấn về cách viết, cách tuyên truyền, kêu gọi đoàn kết dân tộc, đoàn kết tôn giáo, cách hướng dẫn làm công tác cách mạng từ thơ chúc tết, lời chúc mừng, mít tinh, hội họp,… đến canh gác, tham gia du kích, giữ bí mật mà Người để lại cho chúng ta.

Trong một chuyến điền dã năm vừa rồi lên Chiến khu Cao Bằng, nhờ sự giúp đỡ của những người quản lý di tích, chúng tôi đã tiếp cận được tờ Việt Lập hiện trưng bày tại đây. Báo có nhiều chuyên mục về xã luận, quân sự, chính trị, xã hội, văn thơ… Có một số báo đặc biệt - số 201, ra ngày 5/1/1945, là số báo Tết đầu tiên của Liên tỉnh bộ Việt Minh Cao - Bắc - Lạng, ở mục Vườn Văn in bài thơ “Chào mừng năm 1945” của tác giả X… (Theo Bảo tàng Hồ Chí Minh thì Bác Hồ có trên 160 bút danh, và X… là một trong những bút danh của Bác) thì đây là bài thơ của Người và đã khiêm tốn gọi là “quê kệch mấy câu”. Nhưng đọc toàn bài “Chào mừng năm 1945” và nhìn lại lịch sử, ta thấy toát lên tấm lòng yêu nước thương nòi của tác giả, nội dung tư tưởng chủ đạo vì dân của nhà chính trị, nhà văn hóa với cái nhìn thực tiễn giàu tư duy chiến lược, dự báo về cục diện chiến tranh thế giới giữa hai phe sẽ kết thúc: “Phát xít nhất định phải thua/ Nhưng phần thắng lợi bây giờ về ai?/ “Về dân!” quyết chẳng đoán sai/ Vì rằng dân đã trổ tài đấu tranh”; một nhận định về thời cơ của cách mạng Việt Nam đang đến gần… Dù bài viết giữa đêm mịt mù trong hoàn cảnh của chiến tranh vệ quốc, nhưng Người đã tiên đoán về một thắng lợi đang đến gần ngay trong năm 1945 của dân tộc Việt Nam và cách mạng thế giới.

Nhân dịp chào xuân 2025, hướng đến kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công, nước Việt Nam mới ra đời (2/9/1945 - 2/9/2025), chúng tôi xin giới thiệu nguyên văn bài thơ của Người in ở mục Vườn Văn trên tờ Việt Nam Độc Lập số Tết năm 1945:

Chào mừng năm 1945

Một nghìn chín trăm bốn nhăm
Là năm thắng lợi là năm vui mừng,
Của phe dân chủ Đồng Minh,
Của người yêu chuộng hòa bình các nơi.
Phát xít bị đập tơi bời,
Hít Le thất bại phải lùi tứ tung
Tây Âu, Anh, Mỹ tấn công
Giải phóng Pháp, Bỉ một vùng Hòa Lan,
Ti Tô thu phục miền Nam,
Ở Hy Đức cũng chịu hàng quân Anh,
Đông Âu Xô Viết tung hoành,
Phía Nam tiến thẳng kinh thành xứ Hung,
Phía Bắc rồi sẽ tiến công,
Đánh vào Đông Phổ chạy vòng Na Uy
Á Đông chú Nhật cũng nguy,
Bị thua mấy trận ở đây hoảng hồn
Diến Điện cũng khó bảo tồn
Đông Kinh cũng bị ném bom nhiều lần
Thiệt mất phần ba hải quân,
Hết đường nói thánh nói thần như mưa
Phát xít nhất định phải thua.
Nhưng phần thắng lợi bây giờ về ai?
“Về dân!” quyết chẳng đoán sai
Vì rằng dân đã trổ tài đấu tranh,
Rồi đây thắng lợi hoàn thành
Tự do dân chủ ban hành gần xa
Cũng như ở Việt Nam nhà
Mưu lo cứu nước tức là Việt Minh
Hô hào toàn thể người mình
Cùng nhau nỗ lực hy sinh chống thù
Đánh phát xít Nhật, Đờ - Cu
Hoạt động du kích trả thù cho dân.

Một nghìn chín trăm bốn nhăm,
Là năm giải quyết chiến tranh toàn cầu.
Cho nên quê kệch mấy câu,
Đăng báo Việt Lập chung nhau chúc mừng,
Chúc mừng đoàn thể Việt Minh,
Cùng người yêu chuộng hòa bình mọi nơi,
Cùng nhau đoàn kết lâu dài,
Tự do hạnh phúc đời đời hưởng chung.
                                                          X…

Bằng ngôn ngữ giản dị, vần điệu mộc mạc, người đọc dễ hiểu, dễ thấm, bài thơ “Chào mừng năm 1945” là lời khẳng định “chắc chắn” về tình hình cách mạng thế giới và thời cơ của cách mạng Việt Nam diễn ra năm 1945 bằng cuộc Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám giành chính quyền về tay nhân dân. Với độ lùi của 80 năm ra đời bài thơ “Chào mừng năm 1945” càng thấy rõ tư duy dự báo thiên tài của Danh nhân văn hóa - Chủ tịch Hồ Chí Minh, với tôi đây là một điều thật sự kinh ngạc.

D.H
(TCSH432/02-2024)