Ủy ban khởi nghĩa được thành lập, chính quyền địch tan rã, cờ đỏ sao vàng tung bay trên Kỳ Đài. Huế chứng kiến một sự kiện chưa từng có trong lịch sử Việt Nam hiện đại: vua Bảo Đại thoái vị. Từ góc nhìn của Huế, kinh đô cuối cùng của chế độ quân chủ Việt Nam, đó là ngày Huế từ biệt một chương cũ của lịch sử để bước vào một vận hội mới với tất cả những quyết tâm và khát vọng như bao đồng bào trên quê hương Việt Nam.

Ngày 2 tháng 9 năm 1945, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập trước hàng vạn đồng bào. Người nhấn mạnh: “Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị. Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần một trăm năm nay để gây dựng nên nước Việt Nam độc lập. Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỷ mà lập nên chế độ Dân chủ Cộng hòa”¹. Một đoạn văn lịch sử của Người thật cô đọng, khúc chiết, đầy tin tưởng về thắng lợi vĩ đại của Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Trong một thời khắc ngắn ngủi của lịch sử, dân tộc Việt Nam đã thực hiện một cuộc chuyển mình từ thân phận nô lệ, bị áp bức dưới ách thực dân gần một thế kỷ, từ thân phận kẻ bị trị trong chế độ quân chủ Nam Triều, nhân dân đã đứng dậy giành lấy quyền làm chủ đất nước, làm chủ vận mệnh, làm chủ tương lai của mình. Trong ánh sáng rực rỡ của mùa thu năm ấy, dân tộc Việt Nam ta đã khẳng định sự thiêng liêng của quyền sống, quyền làm chủ, quyền định đoạt vận mệnh từ chính sức mạnh quật khởi, đoàn kết của nhân dân. Và một điều đặc biệt, sự kiện ở Huế là một cuộc chuyển giao hòa bình, vừa có tính chất nghi lễ trang nghiêm, vừa đầy cảm xúc. Đó là cuộc cách mạng diễn ra bằng hành động chính trị khôn khéo, bằng sức mạnh của tổ chức và lòng dân. Chính quyền cách mạng tại Huế đã biết kết hợp giữa đấu tranh áp lực và thuyết phục mềm dẻo, chuyển hóa quyền lực một cách có trật tự, tránh đổ máu, tránh hỗn loạn. Huế bỗng chốc trở thành một phần của một chính thể mới, nơi quyền lực không còn thuộc về triều Nguyễn mà nằm trong tay nhân dân, trong tay chính quyền cách mạng. Sự kiện ấy như một biểu tượng kép khi một bên là sự tàn lụi của chế độ phong kiến, một bên là sự khai sinh của nền dân chủ nhân dân đầu tiên trong lịch sử đất nước. Huế từ trung tâm quyền lực quân chủ trở thành chứng nhân cho cuộc chuyển mình vĩ đại nhất trong lịch sử dân tộc thế kỷ XX.

Khi nhìn lại lịch sử, chúng ta thấy đó là cả một quá trình chuẩn bị của Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh. Từ tháng 10/1944, giữa bối cảnh lịch sử thế giới sục sôi những chuyển động lớn, giữa Thế chiến II đang đi đến hồi kết cuối cùng trên đất châu Âu và châu Á, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết bức Thư gửi đồng bào toàn quốc hiệu triệu khẩn trương sức mạnh toàn dân tộc và một tinh thần hành động quyết liệt của một nhà cách mạng lớn có tầm nhìn chiến lược khi thời cơ đến: “Phe xâm lược gần đến ngày bị tiêu diệt. Các Đồng minh quốc sắp tranh được thắng lợi cuối cùng. Cơ hội cho dân tộc ta giải phóng chỉ trong một năm hoặc năm rưỡi nữa. Thời gian rất gấp. Ta phải làm nhanh!”². Bức thư như hồi còi báo hiệu của một cuộc tổng khởi nghĩa với tinh thần “phải làm nhanh”, vì nếu chậm chân, dân tộc có thể lỡ “chuyến tàu độc lập”, đánh mất thế chủ động và thời cơ cách mạng.

Đầu tháng 8 năm 1945, trước giờ cách mạng trên toàn quốc nổ ra, Người viết Thư kêu gọi Tổng khởi nghĩa hết sức khẩn trương, quyết đoán: “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến! Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy, đem sức ta mà tự giải phóng cho ta! Nhiều dân tộc bị áp bức trên thế giới đang ganh đua nhau tiến bước giành quyền độc lập. Chúng ta không thể chậm trễ! Tiến lên! Tiến lên! Dưới lá cờ Việt Minh, đồng bào hãy dũng cảm tiến lên!”³. Bằng con mắt chiến lược, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thúc giục: “Chúng ta không thể chậm trễ!”. Chậm một nhịp thời điểm đó là chậm cả tương lai. Do dự một lần là lỡ cả vận nước. Sự cấp bách ấy được nhấn mạnh tới đỉnh điểm bằng tiếng gọi ba lần: “Tiến lên! Tiến lên!... đồng bào hãy dũng cảm tiến lên!”. Câu văn bỗng trở thành tiếng trống thúc quân, là mệnh lệnh khẩn thiết dội vào trái tim những người dân đang còn do dự. Và người dân Việt Nam hết thảy đều đồng loạt xông lên hưởng ứng: “Bắc Trung Nam khắp ba miền/ Toàn dân khởi nghĩa! Chính quyền về tay!” (Tố Hữu). Lẽ vì “Đất Nước/ Đất Nước/ Ôi ta về theo Đất Nước/ Ta không chịu làm người dân không Đất Nước/ Không Việt Nam” (Nguyễn Khoa Điềm).

*

Sự kiện trọng đại diễn ra vào sáng ngày 2 tháng 9 năm 1945, giữa Quảng trường Ba Đình rực rỡ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Người đã khẳng định: “Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thật đã thành một nước tự do, độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy”⁴. Người thay mặt quốc dân đồng bào tuyên bố về mặt pháp lý trước nhân dân và thế giới, khẳng định dứt khoát của một dân tộc đã thoát khỏi xiềng xích của đế quốc và phong kiến để làm chủ đất nước, làm chủ tương lai. Sự ra đời của một nhà nước kiểu mới đầu tiên trong lịch sử Việt Nam là một nhà nước của dân, do dân và vì dân; một tấm gương bất khuất cho các dân tộc thuộc địa bị áp bức: “Bốn phương chắc cũng nhìn ta đó/ Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa” (Tố Hữu). Từ đây, lịch sử dân tộc bước sang một trang mới, dẫu đầy thử thách nhưng rực rỡ ánh sáng của độc lập, tự do và khát vọng hòa bình, hạnh phúc. Chặng đường 80 năm qua là hành trình vượt muôn trùng bão tố, đầy biến động lịch sử. Chỉ ít lâu sau ngày độc lập, đất nước đã phải đối mặt với cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp kéo dài 9 năm và sau đó là chống đế quốc Mỹ với 21 năm ác liệt. Cả dân tộc đồng lòng, đoàn kết vượt qua hai cuộc chiến tranh kéo dài hơn ba mươi năm, là phép thử của lòng yêu nước và ý chí sinh tồn mãnh liệt của con người Việt Nam. “Nước Việt Nam từ máu lửa/ Rũ bùn đứng dậy sáng lòa” (Nguyễn Đình Thi). Với Điện Biên Phủ “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”, với đại thắng mùa Xuân 1975, dân tộc Việt Nam đã ghi tên mình vào bản đồ một trong những dân tộc kiên cường nhất, bất khuất nhất của lịch sử thế giới hiện đại: “30 năm đấu tranh giành toàn vẹn non sông/ 30 năm dân chủ cộng hòa kháng chiến đã thành công” (Phạm Tuyên). Thắng lợi của công cuộc giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước đã tạo tiền đề cho hành trình hàn gắn vết thương chiến tranh, xây dựng và đổi mới.

Đất nước sau hòa bình là giai đoạn đầy khó khăn, nhưng cũng chính trong thử thách đó, Việt Nam đã có bước ngoặt lịch sử với Đại hội VI (1986) khởi đầu công cuộc Đổi mới. Từ đó đến nay, qua gần bốn thập kỷ, nền kinh tế nước ta không ngừng tăng trưởng; đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân không ngừng cải thiện. Thành tựu đáng kể hơn là vị thế quốc tế của Việt Nam không ngừng được nâng cao khi là thành viên tích cực của Liên Hợp Quốc, ASEAN, WTO, CPTPP… và nhiều hiệp định thương mại song phương, đa phương quan trọng khác. Việt Nam đã ba lần là Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, được bạn bè quốc tế ghi nhận là một quốc gia ổn định, hòa bình và có trách nhiệm.

Những năm qua, Việt Nam giữ vững ổn định chính trị, tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Hệ thống chính trị được kiện toàn từ trung ương đến địa phương, cải cách hành chính từng bước hiện đại, hướng đến một nền quản trị công khai minh bạch, hiệu quả, đặc biệt nhất là mô hình chính quyền địa phương hai cấp và việc sáp nhập các Bộ, ban, ngành, các tỉnh thành trong năm 2025. Từ một quốc gia nông nghiệp lạc hậu, Việt Nam đã vươn lên trở thành một trong những nền kinh tế phát triển nhanh nhất khu vực châu Á. GDP năm 2024 đạt hơn 476,3 tỷ USD; GDP bình quân đầu người năm 2024 theo giá hiện hành ước đạt 114 triệu đồng/người, tương đương 4.700 USD, với tăng trưởng ổn định trong bối cảnh kinh tế toàn cầu nhiều biến động. Xuất khẩu hàng hóa vượt mốc 350 tỷ USD/năm⁵. Việt Nam cũng đã trở thành điểm đến hấp dẫn của dòng vốn FDI. Bên cạnh đó, các giá trị văn hóa truyền thống được bảo tồn, phát huy song song với giao lưu văn hóa toàn cầu. Giáo dục từng bước chuyển mình, chú trọng phát triển phẩm chất, năng lực công dân trong thời đại số. Y tế cộng đồng được nâng cao, tuổi thọ trung bình tăng, tỉ lệ nghèo đa chiều giảm sâu. Chuyển đổi số trở thành xu hướng tất yếu. Việt Nam đã có những thành tựu nổi bật trong công nghệ viễn thông, trí tuệ nhân tạo, công nghệ tài chính và phát triển năng lượng tái tạo, nông nghiệp công nghệ cao. Trong thế kỷ XXI, Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn chưa từng có để bước vào nhóm các quốc gia phát triển có thu nhập trung bình cao, tiến tới hiện đại hóa đất nước vào năm 2045 đúng dịp kỷ niệm 100 năm thành lập nước. Tám mươi năm nhìn lại, nước Việt Nam ta đã viết nên câu chuyện của lịch sử, kiến thiết nên những thành tựu đáng tự hào, qua đó thể hiện bản lĩnh và ý chí kiên cường, quật khởi của một dân tộc mạnh mẽ, đoàn kết.

Từ bản Tuyên ngôn Độc lập tại Quảng trường Ba Đình trong mùa thu lịch sử năm 1945 khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa cho đến những bước tiến giữa thế kỷ XXI là hành trình 80 năm của bản hùng ca đất nước viết bằng máu, mồ hôi, nước mắt và khát vọng vươn lên. Việt Nam ngày nay trong mắt bạn bè quốc tế là một quốc gia giàu khát vọng, nội lực và kiến tạo tương lai bền vững. Mùa thu 2025 của 80 năm lập quốc hôm nay chứng kiến đất nước đánh thức những giấc mơ lớn hơn, mạnh mẽ hơn, tươi đẹp hơn về một Việt Nam văn minh, thịnh vượng và đầy tự hào giữa bốn bể, năm châu. Và chúng ta, mỗi người con Việt chắc hẳn đậm sâu một chân lý về cội nguồn như câu thơ Nguyễn Khoa Điềm vang vọng: “Trong anh và em hôm nay/ Đều có một phần Đất Nước”.

L.Q.M
(TCSH439/09-2025)

-----------------
¹ Hồ Chí Minh toàn tập, Tập 4, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, trang 3.
² Hồ Chí Minh, Thư gửi đồng bào toàn quốc, “Văn kiện Đảng: Từ 25/1/1939 đến 2/9/1945”, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, 1963, trang 446 - 447.
³ Hồ Chí Minh, Thư kêu gọi Tổng khởi nghĩa, tlđd, trang 532 - 533.
⁴ Hồ Chí Minh toàn tập, tập 3, trang 3.
⁵ Hà Huy Ngọc (2025), Kinh tế Việt Nam năm 2024 và triển vọng năm 2025, Tạp chí Cộng Sản (https://www. tapchicongsan.org.vn/web/guest/kinh-te/-/2018/1047302/kinh-te-viet-nam-nam-2024-va-trien-vong-nam-2025.aspx).