Trước đây khi nhắc đến Thụy Điển tôi chỉ liên tưởng đến công ty xe hơi Volvo và hãng điện thọai di động Ericsson... Nhưng khi đến đây, cảm nhận của tôi phần nào có khác. Ấn tượng đầu tiên của tôi là: Dân tộc này rất yêu văn chương. Chắc chẳng có thành phố nào trên thế giới lại yêu thơ đến mức đem thơ in ngay giữa lòng đường, như ở
Stockholm . Trên đường Drottninggatan, thường gọi là phố Hoàng Hậu, người ta khắc thơ dọc theo tim đường, với một cỡ chữ lớn đủ cho người từ trên các nhà tầng hai bên nhìn thấy. Từ cửa sổ phòng tôi trên tầng 3, có thể nhìn thấy câu thơ của Strindberg (*): Chàng đến như cơn bão Vào một chiều tháng tư... Tháng tư... Đó là tháng bắt đầu mùa xuân ở Thụy Điển, có rất nhiều hoa và tiếng chim. Còn chúng tôi đến
Stockholm vào những ngày cuối tháng 9. Ở đây tháng 9 vẫn còn là cuối mùa hè, cây lá vẫn còn xanh, dù những lòai chim đã sớm rủ nhau bay hết về nam trước khi cái lạnh mùa thu tìm đến.
Nghe báo trước là Mimmi Bergstrom sẽ cùng đi, chúng tôi cứ ngỡ sẽ gặp một bà Tây nào đó. Hóa ra đấy là một phụ nữ Việt Nam có mái tóc xõa ngang lưng với dáng vẻ nhu mì đằm thắm. Vốn là sinh viên kinh tế Hà Nội, Mimmi lấy chồng Thụy Điển rồi sang ở Stockholm đã mười bảy năm nay. Bây giờ, Mimmi là trợ lý giám đốc của Liên đoàn NIR. Ở Stockholm này chẳng có mấy người Việt nên dù công việc rất bận rộn nhưng thỉnh thoảng Mimmi vẫn phải thu xếp thời gian để giúp đón các đoàn khách từ Việt Nam sang. Mấy hôm trước đây, khi còn tham gia Hội chợ sách ở Gothenburg, Nhà xuất bản Tranan bố trí cho cả đoàn ở một khách sạn rất hiện đại, nên khi bước vào khách sạn Bentley ở Stockholm chúng tôi không khỏi ngỡ ngàng. Ngay giữa khách sạn là cái thang máy trông rất lạ và xem chừng quá ư cũ kỹ. Mới đến, đang mệt và hành lý lại nặng nề mà phải vào thang máy qua hai lớp cửa lỉnh kỉnh, trong bụng tôi than thầm, sao Tranan lại cho ở cái khách sạn rắc rối như thế này. Sau nghe Mimmi nói mới biết, khu này là khu phố cổ ở trung tâm thành phố, và chủ nhân đứng ra mời đã phải trả tiền gấp đôi để chúng tôi được thưởng thức cái thú lên xuống với cái thang máy rung rinh y như thời mới được kỹ sư Leopold người Anh sáng chế ra.
Phố Hoàng Hậu, ở cạnh ngay phố Vua, là một phố đi bộ với nhiều cửa hàng thời trang và siêu thị lớn, trong đó có siêu thị Orlane lớn nhất Bắc Âu. Người Thụy Điển, con cháu của những Viking thời cổ, đa số rất cao và cân đối. Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều cảm thán: Ở đây con gái cô nào chân cũng dài như.... phố Bà Triệu! Mặc dù ở xứ lạnh, thời trang của họ nghiêng về những màu sẫm và nhã nhặn, ít thấy ai mặc sắc màu rực rỡ. Tìm cho được những sản phẩm của Thụy Điển trong các siêu thị cũng không dễ dàng, bởi người Thụy Điển giờ đây đã tập trung vào các hoạt động sản xuất công nghệ cao, hàng tiêu dùng của họ chủ yếu là hàng nhập từ các nước Pháp, Đức, Thổ, Ý, và đặc biệt là hàng cao cấp của Trung Quốc thì đâu đâu cũng thấy.
Stockholm là Thủ đô một nước văn minh nhưng ở đây không thấy có hệ thống tàu điện ngầm... Chỉ một hệ thống xe điện cùng với tắc-xi và ô tô riêng cũng đủ giải quyết hết nhu cầu đi lại của người dân. Đúng như họ thường tự nói về mình: “Một dân tộc nhỏ trong một nước lớn”. Thụy Điển chỉ có 9 triệu dân, bằng 1/10 dân số nước ta, nhưng diện tích thì 450.000 km2, gấp rưỡi diện tích Việt Nam. Vì vậy, ngay ở Thủ đô là nơi mật độ cao nhất nước, dưới con mắt người Việt Nam, dường như hơi vắng vẻ! Nhà nước Thụy Điển khuyến khích sinh nở, nhưng dân số vẫn không tăng....Có lẽ vì vậy mà trong khi ở bên ta, phụ nữ có thai thường mặc “đầm bầu” che kín bụng (vì có thai là dáng xấu, là chậm lụt, thua thiệt), thì ở đây các bà bầu lại khóai mặc áo thun mềm bó sát người khoe cái bụng tròn một cách hãnh diện. Mimmi khoe vói chúng tôi là đã có hai con, chúng đều cao, khỏe, học giỏi. Vừa kể chuyện Việt Nam vừa nói chuyện Thụy Điển, chúng tôi đi một vòng quanh quảng trường trung tâm, nơi có cung điện của Hoàng gia, Nghị viện, Nhà thờ lớn nơi vua Gustaf XVI và hoàng hậu Sylvia đã làm lễ cưới. Kiến trúc Thụy Điển không tinh xảo diễm lệ như kiến trúc Pháp, mà thiên về sắc thái hoành tráng, thâm nghiêm và trang nhã. Qua toà thị chính, sảnh đường hoà tấu (nơi hàng năm công bố giải thưởng Nobel), vòng qua những con đường ven biển, mới thấy hết Stockholm với vẻ đẹp lung linh trên mặt nước (Stockholm kết thành từ 14 hòn đảo ngay chỗ hồ Malaren đổ vào biển Baltic). Chúng tôi băng qua cây cầu dài nhất, được mệnh danh là Bài thơ của Stockholm...
Nếu viết về những cái đẹp, cái văn minh ở thủ đô của một nước đầy tiềm lực ở châu Âu thì cũng chẳng khác nào khen “phò mã tốt áo”, không nói ai cũng biết rồi. Nên chỉ xin kể về những cái lạ đối với một người Việt Nam như tôi. Ví dụ: Ở đây, các quan chức lại thường ăn mặc rất xuềnh xoàng, cử chỉ dáng điệu trông có vẻ mộc mạc. Tuy vậy họ là những người nắm trong tay những nguồn vốn xã hội rất lớn-Người Thụy Điển đóng thuế thu nhập đến 60 phần trăm, phúc lợi xã hội của họ rất dồi dào. Trong tổ chức kinh tế, người Thụy Điển thời nay theo tôn chỉ “Small is beautiful”- Nhỏ mới đẹp - chủ trương gia tăng những công ty nhỏ, phù hợp với việc xuất khẩu sang các nước có mức sống thấp hơn. Các hoạt động văn hóa cũng được tổ chức gọn nhẹ và chú trọng hiệu lực. Và sở dĩ họ hoạt động hiệu lực được là nhờ sự yểm trợ đắc lực của những nguồn tài trợ. Công ty Sebrafilm của ông Bengt Jonson chẳng hạn, chỉ có ba người làm việc, nhưng họ đã đi khắp thế giới để làm phim, số lượng phim làm ra và lưu trữ có thể xem liên tục trong vài tháng chưa hết.
Nhà xuất bản Tranan cũng chỉ có ba người trực tiếp làm việc, nhưng với sự hỗ trợ của các quỹ văn hóa, Tranan là đầu mối của một mạng lưới cộng tác viên rất uy tín ở nhiều quốc gia. Đây là nhà xuất bản chuyên dịch và giới thiệu văn học thế giới, đặc biệt là văn học châu Á. Năm nay, nhân Hội chợ sách ở Gothenburg, Tran an mời một số tác giả có tác phẩm được Tranan dịch in và đại diện của Cục xuất bản, của các nhà xuất bản đối tác ở Việt Nam sang thăm. Tranan đứng ra mời, nhưng chi phí là của SIDA, quỹ hợp tác quốc tế Thụy Điển tài trợ. Nhà nước Thụy Điển hỗ trợ rất mạnh cho văn hoá đọc. Ông Hans Erik Arleskar, chủ nhiệm chương trình “Sách cho mọi người” nhiều năm qua đã thực hiện một dự án được công chúng đặc biệt quan tâm: khi những cuốn sách nổi tiếng đã lưu hành được hai năm, ông mua lại bản quyền với giá rẻ để in và bán với một giá rất thấp để người dân nào cũng có thể đọc được. Ông Arleskar bảo, “Cách đây hai năm khi dự án mới khởi đầu một cuốn sách có giá 5 couron, tương đương một bao thuốc. Bây giờ thì giá sách của chúng tôi đã rẻ hơn cả thuốc lá”.
Varmland là một khu du lịch cách Stockholm 1.500km, đi tàu cao tốc chỉ mất vài giờ. Tàu đẹp, sạch và rộng, trong toilet có khăn lau tay, máy sấy, có hệ thống báo động khi... cần người giúp đỡ. Điều gây ấn tượng với tôi là trong toilet có tấm nhựa trắng tinh ngay bên vách, có thể bật nằm ngang xuống và các bà mẹ trẻ có thể đặt con lên đó trong lúc bản thân phải giải quyết việc riêng. Cái chi tiết đơn giản đó, không hiểu sao lại làm tôi cảm động quá chừng. Ở Varmland, Gothenburg cũng như ở Stockholm, các toilet hầu như đều có phòng dành riêng cho người khuyết tật, hai bên bồn ngồi có hệ thống càng nhôm giúp cho người đi xe lăn có thể tự vận động không cần người giúp đỡ. Thụy Điển luôn tự khẳng định là mình chọn con đường thứ ba ở giữa chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội, nên ở cái xứ này người khỏe mạnh thì phải cạnh tranh từng giờ từng phút còn người đau yếu thì được chăm lo bảo bọc đến cùng. Đường đến Varmland băng qua một vùng nông thôn bao la. Trên những đồng lúa vừa gặt xong, rơm được nhồi vào những bao nhựa trắng lốm đốm khắp cánh đồng. Chúng tôi đến ở tại Vagsjofors, một ngôi nhà hai tầng kiểu như những căn nhà người Thụy Điển đã ở cách đây vài ba thế kỷ. Có vẻ như tất cả đã được duy trì cho nguyên vẹn như thời xa xưa ấy: trong phòng ăn là những bộ chén dĩa kiểu cổ, những chiếc khăn thêu, và lời kinh tạ ơn trước bữa ăn vẫn còn ghi trên vách. Cầu thang gỗ nhẹ rung dưới mỗi bước chân người, trước cửa phòng còn cắm chiếc chìa khoá lủng lẳng mảnh gỗ thông. Tưởng chừng những người chủ cũ chỉ mới vừa đi đâu đấy, và chúng tôi là những người khách tình cờ đi lạc vào không gian của họ...
|