Sự nghiệp của nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý được tôn vinh bởi Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học và nghệ thuật năm 2000 với chùm ca khúc: "Mẹ yêu con", "Vượt trùng dương", "Bài ca năm tấn", "Tấm áo chiến sĩ mẹ vá năm xưa", "Một khúc tâm tình của người Hà Tĩnh" và "Dáng đứng Bến Tre".           

Giờ đây, một ngày của ông được tính từ 1 giờ đêm, vì ông luôn thao thức không thể ngủ nổi. Ông đếm từng canh giờ, lắng nghe những chuyển động trong tâm hồn mình với bao ký ức tràn về...

Thuyền tình không tới bến và hậu "Dư âm"

Đó là một câu chuyện dài gắn với ca khúc "Dư âm" mà Nguyễn Văn Tý sáng tác năm 1950, khi ông đang làm Trưởng đoàn Văn công Sư đoàn 304. Ngạn ngữ "Tình chị duyên em" đã xảy ra với nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý, khi ông được một người bạn giới thiệu để tìm hiểu một người con gái ở Thanh Chương, cùng quê lúc ấy.

Sau khi người vợ đầu tiên giã biệt cuộc sống (năm 1947), có đến mấy năm trời Nguyễn Văn Tý một mình nuôi nấng con nhỏ. Bởi vậy, việc người bạn giúp tìm cho ông bạn mới cũng là chuyện hợp tình hợp lý. Nguyễn Văn Tý háo hức lắm. Nhưng cái duyên cái số mới lạ lùng và trêu ngươi. Đã mấy lần gặp gỡ nhưng vẫn chưa bén tình với cô chị, thì cô em bất ngờ xuất hiện, với nụ cười hồn nhiên và đôi mắt long lanh hút hồn người nhạc sĩ. Tình yêu sét đánh chăng? Đúng thế! Nhạc sĩ họ Nguyễn bị ám ảnh vì đôi mắt ấy.

Khi người chị đuổi cô em ra khỏi câu chuyện của mình thì cũng là lúc tình yêu của nhạc sĩ với cô bé 16 tuổi lại nồng cháy. Ngược lại cô em cũng vậy, như một sự thần giao cách cảm, cô cũng không ngủ được. Nàng ra ngoài hiên hong tóc và ôm đàn hát bâng quơ trong đêm. Chính nhạc sĩ lại trở nên ngơ ngẩn vì tiếng tơ lòng ngân nga. Cảm xúc trào dâng, ngay giữa đêm đó, một câu nhạc chợt vang lên trong đầu người nhạc sĩ. Nguyễn Văn Tý đã quây cót che bớt ánh sáng của ngọn đèn dầu và ghi lại những nốt nhạc trên cái nong kê nghiêng. Nhạc sĩ ôm cây ghita, thầm hát lên những lời đầu tiên về tình yêu trong mộng ước: "Đêm qua mơ dáng em đang ôm đàn, dìu muôn tiếng tơ…". Ông có cảm giác như có ai đó trên trời đọc cho mình chép ra những dòng nhạc dạt dào tuôn chảy. Đó là linh cảm của vị ngọt của tình yêu không tới. Bởi lẽ sau đó là sự cấm đoán chia xa. Hai người không thể đến được với nhau.

Ca sĩ Mỹ Linh thể hiện ca khúc "Dư âm" của nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý trong đêm nhạc "Bóng ai qua thềm" tổ chức tại Hà Nội tối 13/12/2009

Nhưng điều kỳ lạ đã xảy ra: 8 năm sau, nhạc sĩ có dịp gặp lại cô gái của "Dư âm" ngày nào ở Vĩnh Yên. Khi ấy, Hằng (tên cô gái) đang đầu quân cho một đơn vị quân đội. Bấy giờ nàng đã ở tuổi 24 và đã có chồng. Cả hai đều sững sờ khi gặp nhau, nhưng chỉ thế thôi, không thể nói năng gì. Cô gái đỏ mặt, lúng túng vội rảo bước như muốn chạy trốn. Nguyễn Văn Tý cũng vậy, cho dù có việc ở lại đơn vị ít lâu, ông cố ý tránh mặt cô gái vì sợ mang tiếng cố tình tìm lại người mình đã từng thầm yêu trộm nhớ để kết nối duyên xưa. Ông tự nhủ: Thôi cứ để đó là một "Dư âm", hãy yêu cái mộng ước đó. Đôi mắt, nụ cười và tiếng hát ấy trong đêm trăng…tất cả chỉ là tình yêu với bóng dáng huyền mộng, nhớ nhung. Nó sẽ còn mãi trong lòng mình. Tuy tình chẳng tới, nhưng người nghệ sĩ đã kịp để lại cho đời một khúc ca mãi còn đồng vọng trong lòng khán giả nhiều thế hệ…

Bài ca và những chuyến đi bất tận

Sau "Dư âm", nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý đã liên tiếp gặt hái được một số thành công. Năm 1952, ông đoạt giải thưởng cao với ca khúc "Vượt trùng dương", và năm 1956, ông có ca khúc "Mẹ yêu con" được phát liên tục qua làn sóng Đài Tiếng nói Việt Nam qua giọng hát của Khánh Vân và Thanh Huyền. Giờ đây ông lại nhớ đến chuyến đi thực tế sáng tác tại Điện Biên năm 1958. Ông kể chuyện về người đẹp 17 tuổi tên là Dựa, nguồn cảm hứng cho ca khúc "Tiếng hát bản Mèo". Phải chăng lại một "Dư âm" thứ hai trong đời người nhạc sĩ? Không, đó chỉ đơn thuần là cuộc gặp gỡ một cô gái trên một bản Mèo ở vùng cao. Ở đây, ý thức công dân đã chế ngự tác giả bài hát chứ không thuần túy là cảm xúc lãng mạn yếu đuối mơ mộng như ở "Dư âm" thuở nào. "Đó là một cô tiên" - Nguyễn Văn Tý đã thốt lên như vậy.

Không thể hình dung rằng ở một nơi heo hút như vậy lại có một cô gái với vóc dáng thanh thoát cùng gương mặt tươi như thiên thần. Người nhạc sĩ đã đi cùng cô bé ra vườn đào một ngày xuân. Những bông hoa đào phai mịn màng hồng tươi trong nắng sớm. Cô gái vừa chạy trong vườn đào vừa hát một câu dân ca về tình yêu. Ông ngỡ như cô bé đã trao tặng lời tâm tình đó cho mình và thật bất ngờ, một giai điệu mới lóe sáng trong tâm tưởng nhạc sĩ. Hương hoa đào rừng thơm ngan ngát trong nắng ấm làm bừng lên cảm xúc chân thành và lời ca theo đó ngân nga. Ông hát: "Bản Mèo em ở ngọn núi cao cao/ Lúa được mùa, hoa đào nở, dân khắp bản biết ơn Bác Hồ…".

Trong bữa cơm chia tay, ông trực tiếp hát bài hát mới sáng tác cho bà con bản Mèo cùng nghe. Không hiểu sao, cô bé chỉ thấy buồn và khóc. Nhưng rồi cô cũng đã đứng lên, xung phong hát một bản dân ca để tặng cho người nhạc sĩ tài hoa này. Đến nay, dù năm tháng đã xa, Nguyễn Văn Tý vẫn nhớ như in một câu mà ông nhận xét là "nghe thương lắm": "Con chim Nông đậu ở đầu cành trước ngõ hót líu lo/ Chim bay xa, trông theo như một chấm đen…". Một kỷ niệm thật khó quên với người đẹp bản Mèo năm đó.

Bài "Tiếng hát bản Mèo" sau đó đã được ca sĩ Minh Đỗ hát trên Đài Tiếng nói Việt Nam. Ca khúc đã đánh dấu một chặng đường mới của Nguyễn Văn Tý. Có thể nói, nó đã mở đầu cho một cung cách vận dụng chất liệu dân ca vào ca khúc sáng tác về đề tài xây dựng xã hội mới của ông.

Bốn năm sau khi Nguyễn Văn Tý cho ra đời bài hát nói trên, ông còn có dịp đi thực tế tại Hưng Yên theo chủ trương của cấp trên. Trong 5 năm, từ 1962 đến 1967, ông đã lăn lộn với thực tế trên đồng ruộng để rồi cho ra đời những ca khúc hay như: "Bài ca năm tấn", "Chim hót trên cánh đồng đay", "Tiễn anh lên đường", "Múa hát mừng chiến công", "Người giỏi chăn nuôi". Có thể nói, ông đã bỏ sau lưng "Dư âm" một thời vang bóng, tạo nên một loạt dấu ấn khác. Một sức mạnh âm nhạc lạc quan cho quê hương đất nước, vẽ lên một chân dung âm nhạc mới, một Nguyễn Văn Tý gắn bó với cuộc sống đồng quê.

Sau này trở về Hà Nội, nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý vẫn giữ phong độ sáng tác với những ca khúc thấm đẫm chất dân ca, có sức truyền cảm lớn. Không ai có thể quên được những giai điệu ngọt ngào và rất ấn tượng của "Tấm áo chiến sĩ mẹ vá năm xưa" (1973) hay "Một khúc tâm tình của người Hà Tĩnh" (1974). Thời điểm này, Nguyễn Văn Tý nổi lên như một ngôi sao tiên phong trong việc sáng tác mang phong cách âm nhạc dân gian, với những đề tài mới.

Thế rồi con người năng động và ưa dịch chuyển ấy cuối cùng cũng định cư ở Tp HCM (từ năm 1976). Từ nơi đô thị sôi động này, ông nhận lời viết theo đơn đặt hàng cho các tỉnh. Trong chùm bài hát viết về chủ đề quê hương, đất nước, ông đã có những tác phẩm để đời. Đó là những ca khúc: "Người đi xây hồ Kẻ Gỗ" (1976), "Dáng đứng Bến Tre" (1980), "Về Thuận Hải" (1984) và "Hát về thành phố biển dầu" (1984)…

Nốt trầm

Đôi lúc chợt nghĩ lại những gian truân, trải qua trong những chuyến đi thực tế, ông lại thầm cảm ơn số phận đã đẩy ông dấn thân vào con đường sáng tạo vô cùng phong phú. Ông tự rèn luyện trên con đường nghệ thuật, thay đổi phong cách để khẳng định tài năng. Đó là sự dâng hiến cho sự nghiệp âm nhạc cách mạng.

Và giờ đây, sau mười năm cam chịu với bệnh tật và nỗi buồn chia xa (khi người vợ yêu quý của ông mất đi), ở tuổi 87, ông côi cút sống trong ngôi nhà nhỏ đơn sơ. Hằng đêm, ngắm nhìn ảnh vợ treo trên tường, ông đếm thời gian trong từng khoảnh khắc. Canh một. Canh hai. Canh ba…Bà vẫn mỉm cười nhìn ông như thuở nào còn luộc khoai, nướng sắn. Những "Dư âm" cuộc đời bỗng ngân vang trong tâm tưởng. Ông thầm hát lại bài ca cũ, với âm thanh trầm khê, sưởi ấm những đêm lạnh lẽo, cô đơn…

Theo Vương Tâm - VNCA