Có một lần James Joyce đã nói với một người bạn của mình rằng: “Một trong những điều tôi không thể làm quen được khi còn trẻ là sự khác biệt mà tôi nhận thấy giữa cuộc sống và văn học”. Và Joyce dành cả sự nghiệp của mình để xóa bỏ sự khác biệt này, đồng thời cống hiến vào cuộc cách mạng cho các tác phẩm hư cấu của thế kỷ 20.

Cuộc sống mà ông đã đưa vào các sáng tác văn học của mình phần lớn là cuộc đời của chính Joyce. Chân dung chàng nghệ sĩ cũng chính là một tác phẩm như vậy. Cuốn sách này là tác phẩm đầu tiên được viết theo thể loại bán tự truyện, thể hiện một dấu ấn về phong cách, cũng như độ phức tạp về ngôn ngữ thông qua chàng trai trẻ Stephen Dedalus – cái tên Joyce chọn để đại diện cho chính mình, từ khi cậu ta còn rất nhỏ đến khi quyết định rời bỏ Dublin để theo đuổi sự nghiệp nghệ thuật của mình.

Stephen được Joyce miêu tả theo từng giai đoạn, từ một đứa trẻ cho đến một cậu con trai và cuối cùng là một chàng thanh niên đầy nhiệt huyết. Khi đã trưởng thành và có được sự nhận thức đầy đủ, Stephen chợt nhận ra rằng bản thân mình đang bị vây hãm bởi ba nhà tù là: đất nước, gia đình và tôn giáo.

Anh muốn thoát khỏi đất nước Ireland luôn để cho những dân tộc khác kiểm soát, thoát khỏi sự kìm kẹp của người cha ngốc nghếch cũng những vụ làm ăn thua lỗ của ông, và hơn hết, anh muốn thoát khỏi những lời giáo huấn của Giáo hội Công giáo luôn đi ngược lại với tinh thần tự do và niềm yêu thích cái đẹp của bản thân anh. Stephen coi mình là linh mục của nghệ thuật và bất chấp nỗi sợ hãi sẽ phải xuống địa ngục, anh quyết tâm thoát khỏi tất cả sự kiềm chế ấy.

Stephen muốn được giải thoát để được làm một nhà thơ và nhà văn như anh hằng ao ước. Anh khát khao sự tự do trong tâm hồn hơn bất cứ ai và bất kỳ điều gì. Anh không muốn bị đồng hóa với những người Ireland khác cùng với sự tôn sùng tôn giáo, phụ thuộc gia đình hay ham mê chính trị của họ.

James Joyce đã lựa chọn tên cho nhân vật chính của mình là Dedalus, dựa trên tên của một người anh hùng trong thần thoại Hy Lạp. Dedalus, một bậc thầy lành nghề, tạo cho chính mình và con trai mình những đôi cánh để họ có thể bay và trốn thoát khỏi hòn đảo Crete nơi họ bị vua Minos giam trong ngục tù. Icarus – con trai Dedalus, trẻ tuổi, nông nổi, cẩu thả, say sưa tự do tới quá mức tự chủ đến nỗi đã không nghe lời cha dặn rằng không được bay quá gần với mặt trời và kết quả là đã bị mặt trời thiêu cháy đôi cánh và chết đi.

Không giống như Icarus, Stephen đã chuẩn bị trí tuệ, kinh nghiệm và tinh thần cho chính mình để cất cánh. Thông qua cả giáo dục chính thống và sự tự vấn nghiêm túc, Stephen đã có thể xây dựng cho mình một hệ thống niềm tin, đạo đức và triết lý về mỹ học của riêng mình. Anh đã phát triển, nhận ra mình là ai và mình muốn gì.

James Joyce sáng tác không nhiều. Cả đời ông chỉ có 4 tập truyện và 1 số tuyển tập thơ, nhưng tất cả đều là kiệt tác và đều gợi nhớ về thành phố Dublin, Ireland – nơi ông sinh ra và lớn lên. Dứt bỏ bút pháp hiện thực đã thống trị từ lâu, Joyce đi sâu vào lối viết “dòng ý thức” cũng như “độc thoại nội tâm”. Ở đó, những đoạn văn được viết liền một mạch để không làm gián đoạn những luồng tư tưởng trôi qua liên tục, không chút giấu giếm, gò bó.

Rất nhiều người đã phải công nhận rằng nếu có nhà văn nào sống được hàng nghìn năm trong giới văn chương, thì đó phải là James Joyce.

Theo Phạm Lan Anh - TVVHĐ