Âm thanh độc nhất tuôn ra từ bầu đàn thuôn đẹp như một trái lê. Ngón tay gầy mảnh của João Cuna cuốn vào nhịp như cả trăm tay chèo khua nước đại dương dọc chiều dài hơn hai thế kỷ lịch sử âm nhạc Fado...
Tôi cứ băn khoăn nhìn đi nhìn lại người đàn ông mặc áo bò bạc đang bán vé cho mình. Có phải ông là nghệ sĩ João Cuna đội mũ phớt đen đang phiêu bên cây Bồ Đào Cầm trên báo và các tờ rơi quảng cáo nhạc Fado của Bồ Đào Nha không. “Ông ấy đấy”, người trực phòng Thông tin du lịch ở thành phố Faro nháy mắt.
Với giá vé chỉ 5 Euro, João Cuna khiến tôi cảm thấy như được tặng thêm quà vì giọng điệu quý ông lịch lãm. “Trong khi chờ buổi diễn bắt đầu, cô có thể lên tầng hai xem vòm mái Arco da villa và ngắm những con cò về đây làm tổ. Ở đây chúng tôi rất yêu quý loài cò. Vì cò là biểu tượng mang trẻ em đến cho mỗi gia đình”.
Cứ ba buổi mỗi ngày (12h, 15h và 16h30, trừ thứ Sáu và Bảy), một mình João Cuna đứng ra tổ chức, bán vé, và biểu diễn trong nửa tiếng chương trình Portugues guitar recital- Độc tấu Bồ Đào Cầm. Nghệ sĩ Bồ này quả là linh hoạt và biết cách tiếp thị làm sao. Đợi khách vào đông đủ, João Cuna sắp xếp cho trẻ nhỏ và người thấp ngồi hàng trên. Sau đó ông kéo rèm, căn phòng trên tầng hai tòa cổng thành Arco da villa đang giữa trưa nắng chói mắt bỗng thẫm lại như đêm. Ông từ tốn: “Xin quý vị chờ một chút! Tôi đi thay sơ mi đen và đội mũ phớt đen là chúng ta có thể bắt đầu”. Các nghệ sĩ thường mặc màu đen cho phù hợp cảm xúc của dòng âm nhạc Fado đầy u buồn hoài vọng.
“Chiếc áo không làm nên thầy tu”. Nhưng khi João Cuna đội mũ bước vào và nâng đàn lên, cái dáng vẻ đơn điệu của một người đang làm công việc mưu sinh, hoặc có thể do tôi nhạy cảm quá khi nhìn nghệ sĩ trực tiếp bán từng tấm vé cho khách chăng, đã biến mất. Thay vào đó, màu đen trên trang phục của João Cuna bắt đầu phát sáng. Không gian vuông của sân khấu nhỏ kê mấy chiếc đàn ghi ta cổ và Bồ Đào Cầm bỗng mềm ra như dải khăn quàng hờ trên bờ vai ca nương Fado.
Lần đầu tôi nghe âm thanh đơn (không chơi trong dàn nhạc) của một cây Bồ Đào Cầm 12 dây - gấp đôi đàn ghi ta thường. Chỉ có João Cuna ở đó mà như thể hai người đang cùng chơi. Các dải âm chảy ra dày hơn, tự tình và sâu lắng hơn. Tôi bị cuốn ngay vào những cơn sóng trong trẻo dạo đầu. Dần dần nghe rõ cả tiếng thổn thức, lời nguyện cầu. Từ căn phòng bé nhỏ, tôi bắt đầu nhìn thấy những người Bồ thời kỷ nguyên Khám phá đang giương buồm xé sóng đại dương. Tôi ngửi thấy mùi gió mặn thổi tràn lồng ngực và trái tim buốt nhói biệt li “Fado, đó là biết rằng không thể chống lại những gì đã được đặt định. Đó là những thứ chúng ta không thể thay đổi. Đó là hỏi tại sao mà không tìm thấy câu trả lời. Fado là hỏi không ngừng dù biết rằng chẳng có câu trả lời” (lời của Amália Rodrigues- nữ hoàng nhạc Fado).
Theo truyền thống, biểu diễn Fado gồm một ca sĩ duy nhất (gọi là fadista) cùng một hoặc hai tay chơi ghi ta Bồ Đào Nha. Nhưng thứ âm nhạc Fado mà João Cuna giới thiệu với khách du lịch ở Faro không có tiếng hát bi ai và cao vút của một fadista như Amália Rodrigues. Chỉ có âm thanh độc nhất tuôn ra từ bầu đàn thuôn đẹp như một trái lê. Ngón tay gầy mảnh của João Cuna cuốn vào nhịp như cả trăm tay chèo khua nước đại dương dọc chiều dài hơn hai thế kỷ lịch sử âm nhạc Fado. “Tôi sẽ chơi những bài hay nhất của Fado. Và cũng kể cho quý vị nghe cách thưởng thức Fado Coimbra. Fado gắn liền với địa phương và môi trường sinh hoạt, nên có Fado Lisbon và có cả Fado Coimbra, Fado Porto. Fado Coimbra xuất phát từ thành phố cổ Coimbra. Ở đó, khán giả khen ngợi nghệ sĩ bằng cách hắng giọng và gõ gõ vào mặt ghế chứ không vỗ tay tán thưởng như với Fado Lisbon”.
João Cuna còn cho khán giả ngắm nghía cây đàn đã phục vụ hơn 20.000 khán giả của Portugues guitar recital. Bồ Đào Cầm nhỏ hơn Tây Ban Cầm. Tôi được gãi lên dây và sờ vào từng con ốc lên dây nằm ở cuối cần đàn trải ra như hình nan quạt duyên dáng. Chiếc đàn của vùng Coimbra trông lớn hơn đàn ở Lisbon, tiếng cũng sâu và trầm hơn.
Mỗi khi chấm dứt một bản nhạc, João Cuna nắm chặt tay vào cổ đàn để tiếng ngân ngừng bặt trong bàng hoàng và cô đặc. Về cuối chương trình, tiếng đàn của João Cuna phát ra những âm thanh mới được truyền cảm hứng từ Vila Adentro - tên cũ thành cổ của Faro. Bản Paredes de sons có gió vờn trên tường đá, có sóng vỗ mạn tàu, có tiếng cánh cò đáp nhẹ xuống tổ... Đây cũng là tên CD âm nhạc mới của João Cuna: Old town’s new sounds. Một nữ khán giả được mời lên chơi ghi ta và hát, João Cuna ôm Bồ Đào Cầm lùi lại tìm nhịp đệm. Tiếng Bồ Đào Cầm dìu giọng hát cô gái trẻ bay vào buổi trưa mênh mang, ru những đàn cò con trên mái ngói cổ thành Vila Adentro vào giấc mộng lành.
Từ 2012 đến nay, hơn 20.000 khách du lịch thế giới đã bước vào Arco da villa - chiếc cổng thời trung cổ, một biểu tượng kiến trúc Tân cổ điển đẹp bậc nhất vùng Algarve, để nghe João Cuna chơi Bồ Đào Cầm. Nhờ những ngón tay phù thủy của João Cuna lướt trên cây ghi ta 12 dây, người nghe được nhập cảm dòng âm nhạc Fado - di sản văn hóa nhân loại, tuôn tràn qua nhiều phối cảnh: Nhận diện văn hóa trong âm nhạc- cultural identity, Fado cổ, Fado hồi sinh và Fado tương lai. João Cuna từng tham gia Liên hoan Bồ Đào Cầm năm 2010, phát hành CD Last Guitarras Locas 2002, CD Amar Guitarras 2008, CD Novos Sons da Cidade Velha 2013...