“Giải thưởng Nobel nên bị xóa bỏ”

5 năm trước, trên tờ Die Press của Áo, Peter Handke từng tuyên bố: “Giải thưởng Nobel nên bị xóa bỏ”. Với ông, Nobel Văn học chỉ mang đến cho nhà văn một giây phút tỏa sáng với “sáu trang bài viết về chân dung, tác phẩm trên báo giấy”. Người nhận giải sẽ bị làm phiền vì những gì xung quanh nó, đồng thời chưa chắc họ cũng xứng đáng với giải.

Sau khi nhận tin là chủ nhân của giải Nobel năm nay, Peter Handke vô cùng kinh ngạc. Ông cho rằng “đó là quyết định dũng cảm của Viện Hàn Lâm Thụy Điển”. Mặc dù từng chỉ trích giải thưởng Nobel nhưng ông vẫn sẽ nhận giải tại Stockholm vào ngày 10/12.

Tiểu thuyết gia Jennifer Egan, chủ tịch Hội văn học và tổ chức nhân quyền Pen America chia sẻ: “Chúng tôi chết lặng khi một nhà văn sử dụng ngôn ngữ một cách công khai để cắt xén sự thật lịch sử và đại diện tuyên bố cho cựu Tổng thống Serbia, Slobodan Milosevic và lãnh đạo người Serb, Radovan Karadzic. Chúng tôi thật sự thất vọng về quyết định của Ủy ban giải thưởng”.

Slobodan Milosevic là cựu Tổng thống Nam Tư, người từng bị cáo buộc 66 tội danh liên quan đến diệt chủng, là tội phạm chiến tranh trong nhiều cuộc xung đột đẫm máu. Peter Handke đã từng xuất hiện cùng 20.000 người theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan và có bài phát biểu tại tang lễ của cựu Tổng thống người Nam Tư này.

Việc Peter Handke dành tình cảm đặc biệt cho Slobodan Milosevic đã gây ra cuộc phản đối dữ dội ở nhiều nước. Ông từng được đề cử cho giải thưởng văn học Heinrich Heine của Đức năm 2006 nhưng đã bị rút lại do quan điểm chính trị gây tranh cãi.

Quan điểm này của Peter Handke từ lâu đã bị bạn bè và nhiều tác giả “lắc đầu”. Năm 2008, tiểu thuyết gia Jonathan Littell đã viết: "Ông có thể là một nghệ sĩ tuyệt vời, nhưng với tư cách là một con người, ông là kẻ thù của tôi".

Viện Hàn lâm Thụy Điển quyết định trao giải Nobel Văn học 2019 cho Handke cùng với tôn vinh nhà văn người Ba Lan - Olga Tokarczuk bằng giải Nobel Văn học 2018 đã bị nhiều độc giả và giới văn chương chỉ trích rộng rãi như một lời hứa bị phá vỡ ở hai mặt trận.

Đầu tiên, cam kết rõ ràng của Viện Hàn lâm Thụy Điển về việc sẽ không định hướng nam giới và Hồi giáo Eurocric chỉ vài ngày trước đó đã nhanh chóng được chứng minh là sai, với hai người chiến thắng ở châu Âu và chỉ là người phụ nữ thứ 15 trong vòng 120 năm. Thứ hai, khi tuyên bố giải thưởng sẽ mất một năm để đánh giá lại hướng đi của mình sau vụ bê bối quấy rối tình dục năm ngoái, Viện hàn lâm đã khiến mọi người hi vọng giải Nobel năm nay không gây tranh cãi, bằng sự nghiêm khắc về trí tuệ để chọn ra các tác giả xứng đáng đại diện lí tưởng cho sự nghiệp văn chương và thái độ chính trị của họ nhưng không đạt được như mong đợi.

Tiến sĩ Helen Finch, phó giáo sư tiếng Đức tại Đại học Leeds, đã ca ngợi khả năng của Handke trong việc khám phá các khía cạnh của con người một cách phi thường, nhưng Tiến sĩ cho biết giải thưởng Nobel lần này có vẻ đã bị người đàn ông châu Âu da trắng mê hoặc, và bị cuốn theo sự phức tạp chính trị trong tác phẩm.

Bỏ ngoài những phản ứng gay gắt, Viện Hàn Lâm Thụy Điển vẫn ca ngợi Peter Handke với “tác phẩm có sức ảnh hưởng với sự tài hoa trong ngôn ngữ đã khám phá vùng ngoại biên và sự đặc trưng của trải nghiệm con người".

Nhà văn, nhà viết kịch đa tài

Peter Handke sinh năm 1942 ở vùng Karnten miền Nam nước Áo. Cha ông là một người lính Đức sống xa vợ con. Sau một thời gian sống cùng mẹ ở Berlin, khi ấy vùng đất này chịu sự tàn phá nặng nề của chiến tranh, gia đình ông trở về định cư ở Griffen. Năm 1961, ông học bắt đầu học luật tại Đại học Graz nhưng ngừng học vài năm sau đó, khi cuốn tiểu thuyết đầu tay Die Hornissen xuất bản năm 1966. Đến nay, gia tài của ông gồm nhiều tiểu thuyết, kịch bản phim, kịch sân khấu và các bài nghiên cứu.

Tác phẩm của ông nổi bật với tinh thần phiêu lưu mạnh mẽ, nhưng cũng có khuynh hướng hoài niệm, điều này xuất hiện lần đầu tiên vào đầu những năm 1980, trong vở kịch Uber die Dorfer 1981(tạm dịch: Trở về làng, 2015) và tiểu thuyết Die Wiederholung, 1986 (tạm dịch: Lặp lại, 1988), nơi nhân vật chính Georg Kobal trở về nguồn gốc Slavonic. Đặc biệt, vở Publikumsbeschimpfung được dàn dựng năm 1969 đã giúp Peter Handke tạo tiếng vang lớn. Sau đó, ông bắt tay vào viết những kịch bản phim, hợp tác với nhiều đạo diễn tên tuổi như Wim Wender.

Năm 1972, đạo diễn Wender đã chuyển thể tiểu thuyết The Goalkeeper's Fear of the Penalty của Peter Handke thành phim, câu chuyện nói về một thủ môn phạm tội giết người. Nhà văn đã kiêm luôn vai trò đạo diễn bộ phim The Left–Handed Woman, ra mắt năm 1978, được đề cử Cành Cọ Vàng tại Liên hoan phim Cannes năm đó. Năm 1987, ông đồng sáng tác kịch bản phim kinh điểnWings of Desire - nói về một cặp thiên thần lang thang ở Berlin.

Tại Việt Nam, tiểu thuyết Trong một đêm tối trời tôi ra khỏi ngôi nhà tịch mịch của mình của Peter Handke (Nguỵ Hữu Tâm dịch) được ấn hành tại Việt Nam đầu năm 2019. Tác phẩm kể câu chuyện một dược sĩ sống ở Áo với sở thích đặc biệt là nghiên cứu các loại nấm.

Theo Đình Phương - VNQĐ