Hoàng đế Hàm Nghi sinh năm 1871, mất năm 1944, tên húy là Nguyễn Phúc Ưng Lịch. Năm 1884, ông được các Phụ chính đại thần Nguyễn Văn Tường và Tôn Thất Thuyết đưa lên ngôi vua khi mới 13 tuổi, lấy niên hiệu là Hàm Nghi. Mặc dù tuổi còn nhỏ nhưng vua Hàm Nghi đã thể hiện được tinh thần yêu nước, tinh thần chống Pháp và khí phách hiên ngang.

Ngày 5/7/1885 (23 tháng 5 năm Ất Dậu), sau cuộc tập kích quân Pháp của phe chủ chiến bất thành, Kinh đô Huế thất thủ, vua Hàm Nghi xuất bôn rời khỏi kinh thành ra sơn phòng Tân Sở ở Quảng Trị và xuống dụ Cần Vương, kêu gọi hào kiệt, sĩ phu và Nhân dân trong cả nước đứng lên đánh đuổi thực dân Pháp xâm lược.

Lời kêu gọi chống Pháp của vua Hàm nghi và hành động dấn thân vào cuộc kháng chiến của ông được đông đảo các tầng lớp Nhân dân Việt Nam nhanh chóng hưởng ứng, tạo thành một phong trào đấu tranh vũ trang sôi nổi khắp cả nước, kéo dài đến cuối thế kỷ XIX, với tên gọi là phong trào Cần Vương.

Năm 1888, vua Hàm Nghi bị giặc Pháp bắt, đưa đi an trí tại Alger (thủ đô Algérie). Ngoài hình ảnh về một vị vua yêu nước, thương dân trong thời kỳ Pháp thuộc, cho đến cuối đời, vua Hàm Nghi còn được biết đến là một họa sĩ tài hoa, các bức tranh của ông thường được ký tên là Xuân Tử hoặc Tử Xuân.

 

Nguyên Phương