Nét duyên của những chiếc trống đại đang nằm ngăn nắp trong phòng trưng bày cùng với hình ảnh cần mẫn, tỉ mỉ của một người con gái gốc gác làng vật Thủ Lễ đang cạo nhẵn từng lớp da trống càng thức tỉnh trí tò mò trong tôi muốn tìm hiểu về người  phụ nữ mà đôi lúc đấng nam nhi "sành điệu” trong nghề trống phải thốt lên những lời thán phục.

Buồn, vui cùng nghề trống

Dành trọn cuộc đời cho những chiếc trống, đến nay O Thương vẫn sống tâm huyết với nghề. Hơn 40 năm gây dựng, dù không bảng hiệu rộn ràng, thế nhưng qua truyền miệng mọi người vẫn biết và tìm đến với thương hiệu trống "hai O”. Nghỉ tay bào mấy tấm da trâu làm mặt trống, O Thương tâm sự: " Nghề làm trống là nghề gia truyền của mấy đời gia đình tui. Nghề này do mẹ tui truyền lại. Mẹ mất nên chỉ còn lại mình tui làm nghề trống, mọi người hay nói rằng tui là người phụ nữ duy nhất ở Huế làm trống là rứa đó. Dù làm trống, thu nhập kiếm thêm chỉ vừa đủ để trang trải cho cuộc sống gia đình, thế những tui vẫn thấy vui và cố bám trụ để giữ nghề cho mấy đứa con sau này”.

Để làm ra được một cái trống dù to hay nhỏ cũng đều mất khá nhiều thời gian và trải qua những công đoạn cầu kì khác nhau. Trống hay không chỉ nhờ người gõ mà trước hết là do người làm. Việc chọn da là công đoạn quan trọng nhất, quyết định đến chất lượng cũng như âm thanh của trống, da làm trống phải là da trâu còn tươi, đẹp được đem phơi ngay sau khi mổ, da không được ươn, không được dầm qua hóa chất vì nếu da ươn thì tiếng trống sẽ không hay. Đặc biệt âm thanh của trống cũng phụ thuộc vào độ dày mỏng của da. Do vậy, tùy theo nhu cầu của khách hàng sử dụng trống mà người thợ sẽ khéo léo làm ra những chiếc trống mang những âm thanh phù hợp khác nhau. Cách làm thân trống cũng khá phức tạp, các mảng gỗ mít được bào mỏng theo hình vòm cung với độ dày, mỏng của tang trống phải phù hợp với mỗi loại trống lớn, trung, nhỏ. Sau đó, người thợ sẽ đem trống đi trội rồi đem đi đóng đinh. O Thương cho biết, trống của gia đình O phần lớn là được các khách hàng đặt làm để sử dụng trong các ngày lễ lớn. Việc làm trống Lân là dễ nhất vì chỉ đánh một mùa, tiếp theo là trống lễ, trống hội, trống làng và trống Nhã Nhạc. Còn khó làm nhất là trống chiến. Bởi lẽ, người nhạc công cần đến những mặt trống mỏng, phát ra những âm thanh như mong muốn: Khi đánh vào thân trống sẽ phát ra tiếng c’rắc; đánh vào tang trống phát ra tiếng t’rang tang và phát ra tiếng t’ròn tòn khi đánh vào giữa trống. "Nghề mô cũng rứa chú ơi, phải có cái Tâm cả. Làm trống không như mỳ ăn liền mô. Có khi mình làm năm ni nhưng hai ba năm sau có khi mới bán được trống”, O Thương nói.

 Mong cháu con giữ nghề

Mang tiếng nhà ở mặt tiền đường Lê Thánh Tôn nhưng khi vào nhà O Thương  tôi mới thật sự có cảm giác lâu rồi " kho trống” của nhà O như cơ thể có phần "thiếu máu” kéo dài. Điều này cũng có nghĩa là cơ sở trống "hai O” hay còn là trống dì Thương xem ra nhiều năm nay làm ăn cũng chẳng lấy gì khấm khá. O Thương cười buồn: "Chục năm trước thì không đến nỗi chi. Nhưng dạo ni, trống ngoài Bắc vô nhiều quá nên bị ảnh hưởng”.

Dẫn tôi vào nhà xem mấy cái trống phần lớn đang làm dở, O Thương nói tiếp: Hàng năm, trống bán được đắt nhất là mùa Trung thu. Còn lại chỉ làm lai rai, sửa chữa mấy cái trống kinh (trống dùng trong chùa), trống đại (trống dùng trong các dịp lễ tế của các nhà thờ họ, trống làng)... nên cũng chỉ đủ cơm cháo qua ngày”. Để giữ được nghề làm trống đứng vững như ngày hôm nay trong câu chuyện O kể với chúng tôi, hình ảnh người ba yêu quý của bà là nghệ nhân Hồ Khách - quê gốc ở làng Thủ Lễ, xã Quảng Phước, huyện Quảng Điền (tỉnh Thừa Thiên – Huế) có tầm ảnh hưởng quan trọng để O Thương quyết tâm giữ nghề. "Ngó rứa chứ đôi lúc cả tháng không ai tới mua trống cũng thấy buồn nhưng phải quyết tâm giữ nghề. Ba tui học nghề trống từ ông nội tui. Thời ông nội răng, tui không rõ. Chỉ biết hồi đó người trong nghề không ai không biết đến ba tui. Ông làm được tất cả các loại trống từ trống kinh, trống chiến (dùng cho nhã nhạc cung đình), trống đại, trống hội (như trống phục vụ trung thu, đua ghe...).

Theo nhạc sĩ, NSƯT Trần Đại Dũng - Phó giám đốc Nhà hát Nghệ thuật truyền thống cung đình Huế, hiện ở Huế chỉ còn có O Thương là người làm được trống chiến với các tiêu chuẩn trên. "Sau nhiều lần khảo cứu, chúng tôi đã nhờ bà phục chế một số loại trống dùng trong tế đàn Nam Giao, Xã Tắc... Những chiếc trống sau khi được bà phục chế được các nhà chuyên môn đánh giá rất cao”, ông Dũng nói.

Năm 2008, O Thương được Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế mời phục chế trống treo ở Lầu Ngũ Phụng trong Đại nội. Bà tự hào lắm: "Đàn bà mấy ai được mời vô trong nội làm việc như tui? Thêm nữa, ba tui ngày xưa làm trong nội, con tui hiện cũng làm trong nội. Nghe thì nghe rứa, nhưng phải đến gần 60 tuổi tui mới được biết trong nội là răng”. Ông Dũng nhận định có chút lo lắng: "Bà Hồ Thị Thương dù không thuộc thế hệ những nhạc công sống trong cung đình, nhưng là người được truyền những bí kíp của nghề làm trống từ chính cha mình - một nghệ nhân nổi tiếng có liên quan đến cung đình. Điều chúng tôi lo lắng nhất là nếu sau này bà không thể làm nghề được, thì những thế hệ sau có thẩm thấu hết kỹ năng nghề nghiệp bà để lại hay không...”?

Theo Đại Đoàn Kết