Ở đây, ở giữa sa mạc rộng lớn, một cuộc khai quật khảo cổ lớn đang diễn ra dưới sự giám sát của Bộ Khai mỏ và Dầu khí Afghanistan (MMP) - ảnh. 

Ở nơi nguy hiểm nhất ở Afghanistan

Mes Aynak ("giếng đồng nhỏ" ở Dari), đã từng là một thành phố trên Con đường Tơ lụa, là nơi có một trong những hiện vật Phật giáo lâu đời nhất Trung Á, có niên đại vào thời gian của Alexander Đại đế.

Tượng Phật và tác phẩm điêu khắc, khu phức hợp tu viện, bảo tháp và các bức bích họa, đồ gốm, tiền xu, đồ trang sức vàng và một mỏ đồng thời cổ xưa được chôn vùi bên dưới địa điểm khoảng 445.934 m² đất núi này.

Afghanistan bị mất một phần nhiều các di sản văn hóa vào năm 2001 khi quân Taliban dùng thuốc nổ làm nổ tung 2 bức tượng Phật khổng lồ được khắc vào vách đá sa thạch ở Bamiyan ở miền bắc Afghanistan. Bây giờ đất nước có nguy cơ mất đi nhiều hiện vật nghìn năm tuổi nếu việc khai quật này không sớm hoàn thành.

Ngoài ý nghĩa văn hóa của nó, Mes Aynak là địa điểm của một mỏ đồng chưa phát triển lớn nhất thế giới.

25-4-2008, MMP đã ký hợp đồng 3 tỷ USD trong 30 năm với metallurgical Group Trung Quốc, một doanh nghiệp khai thác khoáng sản nhà nước có trụ sở tại Bắc Kinh. Thỏa thuận này là đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Afghanistan cho đến nay.

Trung Quốc đã dành gần 200 triệu USD thanh toán cho chính phủ Afghanistan và cho công việc sơ bộ nơi địa điểm trên. Nhưng dự án khai thác đã đi vào bế tắc cho đến khi công việc khai quật khảo cổ được hoàn tất.

Các nhà khảo cổ cho biết họ cần ít nhất 25 năm để khai quật toàn bộ địa điểm, một khung thời gian mà chính phủ sẽ không bao giờ cho phép.

Một cuộc khai quật một phần của một khu vực ưu tiên cao được gọi là vùng đỏ có thể được hoàn tất trong vòng 14 tháng, các nhà khảo cổ cho biết, nhưng phải có sự hỗ trợ thêm.

Và với giá trị đồng ước tính 40 tỷ USD bên dưới Mes Aynak, chính phủ Afghanistan có ít động cơ để chờ đợi lâu hơn nữa. Trung Quốc đang lên kế hoạch để tiếp nhận địa điểm vào cuối năm nay.

"Một mặt, người dân chúng tôi cần thực phẩm. Chúng tôi là những người nghèo. Ngân sách quốc gia của chúng tôi cần phải tạo ra doanh thu. Nhưng mặt khác, chúng tôi phải bảo vệ các di sản quốc tế", Nasir Ahmad Durrani, Thứ trưởng Bộ Khai mỏ và Dầu khí cho biết trong một cuộc phỏng vấn từ văn phòng của ông ở thủ đô Kabul. Ông thăm Mes Aynak cứ khoảng mỗi hai tuần và cho biết MMP đang làm mọi thứ có thể để cung cấp nguồn lực cho việc đào bới.

Chạy đua để hoàn thành

Các nhà khảo cổ đang điên cuồng cố gắng để xác định và ghi lại sự tồn tại của những hiện vật mà họ có thể không có thời gian để giữ lại hoặc có thể bị hư hỏng trong quá trình tháo dỡ, trong những gì được gọi là bảo quản bằng việc ghi chép. Một thách thức họ phải đối mặt là việc tháo dỡ an toàn của khoảng 20 ngôi tháp và hơn 150 tác phẩm điêu khắc và các bức tranh tường từ một vài trong số các địa điểm trong vùng màu đỏ - mà họ cho biết cần phải mua sắm nhiều thiết bị chuyên dụng và thuê nhiều nhà khảo cổ học cũng như người đào bới.

"Chúng tôi đã đánh mất một phần quan trọng của lịch sử", Marek Lemiesz, một nhà khảo cổ cao cấp được thuê bởi MMP nói. "Chúng tôi có thể gì làm chỉ với một vài người?"

Ông cho biết nhóm của ông quá nhỏ để hoàn thành việc khai quật trước khi kế hoạch của Trung Quốc bắt đầu thực thi trong vùng màu đỏ. Hiện tại chỉ có 10 chuyên gia quốc tế và chưa tới 20 nhà khảo cổ Afghanistan từ Viện Khảo cổ học Kabul. Một nhóm 7 nhà khảo cổ ở Tajik sẽ đến vào cuối tháng, nhưng Lemiesz cho biết số đó vẫn chưa đủ.

Thiếu an ninh cũng là một trở ngại: Một số nhà khảo cổ quốc tế và công nhân metallurgical Group Trung Quốc đã rời khỏi Mes Aynak trong những tháng gần đây do lo ngại ngày càng tăng về sự an toàn, với mục đích của Taliban gây ảnh hưởng đến cuộc bầu cử tổng thống gần đây, Hoa Kỳ rút quân vào cuối năm nay và sự hiện diện liên tục của Taliban gần đó. Vào ngày 10-6, các tay súng đã giết chết 8 người rà mìn làm việc cho Trung tâm Phát hiện Afghanistan trong khu vực Mes Aynak. Các quan chức địa phương đổ lỗi cho Taliban đã gây ra cuộc tấn công.

Khảo cổ học là một quá trình rất tinh tế và không thể đoán trước. "Bạn không bao giờ biết những gì sẽ xảy ra trong quá trình đào", Lemiesz nói. Việc tháo dỡ các bảo tháp và tượng Phật lớn rất tỉ mỉ và liên quan đến việc cẩn thận cắt các vật thể thành các khối để chúng có thể được vận chuyển một cách an toàn. Các hiện vật sẽ được lưu trữ trong Bảo tàng Quốc gia Afghanistan ở Kabul, và có kế hoạch mở một bảo tàng ở Logar gần địa điểm khai quật.

Nhiều trong số những bức tượng đã bị hư hại bởi trộm cướp, tuyết và mưa trong vài thập kỷ qua. Tác phẩm nghệ thuật giai đoạn Mes Aynak, từ thế kỷ thứ 2 đến đầu thế kỷ thứ 9, rất phổ biến và được coi là chất lượng hàng đầu. Sau sự tàn phá các pho tượng Phật Bamiyan, giá của các tác phẩm điêu khắc Phật giáo như các tác phẩm ở khu vực Mes Aynak tăng tới 10 triệu USD đến 100 triệu USD trên thị trường chợ đen. Buôn bán bất hợp pháp là một vấn đề nghiêm trọng ở Afghanistan, đặc biệt là ở khu vực biên giới Pakistan được kiểm soát bởi quân nổi dậy, lãnh chúa và các thương gia của Pakistan. Các hiện vật cổ được vận chuyển và bán bất hợp pháp cho người mua ở Nhật Bản, châu Âu và Hoa Kỳ.

Nguồn: Văn Công Hưng (Theo Aljazeera America) - GNO