Các nhà khảo cổ học thật sự kinh ngạc khi nhìn thấy từng món đồ lấy lên từ hố khai quật lăng Thoại Ngọc Hầu vì mức độ phong phú và đa dạng của chúng, từ đồ sinh hoạt cá nhân, đồ được tặng biếu, được ban thưởng, đồ quý kim làm của để dành, đồ kỷ niệm, đồ y tế, đồ dùng trong thú vui thưởng ngoạn...
 

Một điều đáng tiếc là y phục, phẩm phục và các rương hòm cũng như một số đồ bằng giấy, vải, gỗ... đã bị mục nát chỉ còn tàn tích không thể đoán định cũng như phục hồi. Tuy nhiên, những gì còn lại đã là những di vật cực kỳ quý giá về nhiều mặt để có thể hình dung được phần nào cuộc sống của Thoại Ngọc Hầu và gia đình cũng như đồ dùng của giai đoạn cách chúng ta 2 - 3 thế kỷ, vừa quen lại vừa lạ...

Lọ vôi bằng vàng

Hơn 300 hiện vật quý của bà

Có khoảng 304 hiện vật và khá nhiều tàn tích hiện vật thuộc về bà Châu Thị Vĩnh Tế. Chất liệu gốm sứ Trung Quốc chiếm số lượng lớn với 151 sản phẩm là các loại đồ đựng: bát, đĩa, muỗng, thố (tiềm)... bằng sứ cao cấp men xanh trắng, men ngũ thái..., chân đèn kiểu con tiện, các loại ô trầu, bình, ấm men nhiều màu. Bên cạnh đó là các sản phẩm từ Xiêm La (Thái Lan): hũ hình trái bí, bát gốm Bencharong men nhiều màu, nậm rượu thếp vàng phần cổ và chân, thố có nắp; Chân Lạp (Campuchia): hộp đựng vôi, đĩa bồng, mâm bồng.

Các cổ vật của VN tìm thấy trong mộ bà rất đa dạng: những nén vàng mỗi nén nặng 5 lượng; trang sức như nhẫn, khuyên tai, vòng tay, trâm (cán bằng bạc), hộp, vật hình quai... các loại đĩnh bạc, hộp bạc, những chiếc lồng ấp, bàn ủi, ống nhổ, nồi, chảo, âu, đĩa chân cao, ô trầu, chậu, đèn treo (chùm), mâm, ấm, chén, bình vôi, vá, tẩu thuốc, bàn ủi... bằng đồng. Đồ bằng sắt có bếp lò, dao bổ cau. Có một đồng tiền Minh Đức thông bảo; bộ khóa và chìa, có một bộ móc gồm 8 cái hình lưỡi câu chưa rõ công dụng tạm gọi là móc mùng... Ngoài ra còn có một chiếc răng người và chiếc hộp bằng hổ phách.
 

Đặc biệt, có khá nhiều cổ vật xuất xứ từ châu Âu, cho thấy các vật dụng châu Âu đã được sử dụng trong đời sống các gia đình quyền quý thời đó: đèn chùm treo giữa phòng của Pháp, các loại thố, đĩa, ống nhổ, cốc ly, muỗng, lọ... màu trong hoặc màu xanh. Có 1 chai rượu khắc chìm hoa và phủ nhũ vàng. Có cả hai đồng tiền vàng của Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha.
 

Thỏi bạc thời Minh Mệnh

Móc mùng của bà Vĩnh Tế

Những hiện vật dùng riêng của ông
 

Hiện vật tìm thấy trong khu vực mộ ông Thoại Ngọc Hầu về mặt chất liệu tương đương với hiện vật của bà, nhưng về số lượng thì có ít hơn một chút và so ra cũng có khá nhiều khác biệt. Ông có những hiện vật dùng riêng mà bà không có.
 

Bà có nhiều hơn ông những đồ dùng trong việc ăn, còn ông nhiều hơn bà những vật dụng cho việc uống: chẳng hạn ông có nhiều ấm đất nung, bà có nhiều muỗng hơn... Điểm đáng chú ý là ông có 4 hiện vật mà bà không có: 3 chung, 1 đĩa sứ Cảnh Đức men xanh trắng vẽ phong cảnh sơn thủy do vua ban.
 

Hiện vật vàng của ông và bà khác nhau nhiều nhất. Ông không có trâm cài tóc, nhẫn, hộp, tiền vàng Bồ Đào Nha... nhưng lại có chiếc mão quan bằng vàng gồm 33 chi tiết. Nhưng chiếc bình vôi của bà bằng vàng thì của ông lại bằng bạc. Ông có một cái lấy ráy tai, cái tẩu hút thuốc mà bà không có. Riêng chiếc lệnh bài mang chữ Thưởng thì ông có 1 cái giống hệt của bà.
 

Đặc biệt, ông có 1 kính đeo mắt gọng kim loại của châu Âu có thể gấp lại, mắt kính tròn, loại 2,5 độ.

Theo Phạm Hữu Công - TN