Trong nhà có một tấm gương lớn choán hết một bên cánh tủ gỗ lát ba ly nói lên rất rõ nếp trung lưu mới của gia đình tôi, tôi thường đứng trước đó tìm kiếm tương lai.

Cái kính viễn vọng khổng lồ hình chữ nhật bốn góc có hoa leo khắc chìm ấy cho thấy một bối cảnh, gồm từ trên xuống một đồng hồ mạ vàng treo tường biết hát mười hai bản nhạc êm ái khác nhau, một búp bê tóc vàng thắt nơ ngồi dạng chân trên chiếc cátxét nhãn Sharp, già nửa chiếc tủ ly cũng gỗ lạt ba ly vân lượn như xiếc, và một khoảng gạch men nữ hoàng bóng lộn. Sạch khủng khiếp. Bạn chẳng tìm ra một milimét vẩn đục nào đâu. Mẹ tôi, hai tay hai chiếc giẻ lau, chiếc lượt đi, chiếc lượt về, cưỡi chổi bay vù vù tả xung hữu đột, là vị nữ thần chiến tranh đầy phẫn nộ. Bố thì giống một máy hút bụi chưa có trên thị trường, ánh mắt phóng đến đâu bụi bặm run lên đầu thú đến đấy. Ông thường ngồi bất động trong chiếc ghế salông nệm mút bọc da già, đầu thật vuông góc với vệt ren trắng muốt chụp trên chóp ghế khiến nó có vẻ mộ đạo đờ đẫn, điêu luyện lướt mắt như trượt băng nghệ thuật trên những đường gờ tinh vi của chiếc catxét, dọc theo vành tai con búp bê và tung tăng trong ngăn kính tủ ly. Trong ấy ngời ngời một chai Napoléon không mở bao giờ, một gói cà phê Jakobo cũng không bao giờ được mở, và mặt bộ cốc thủy tinh Tiệp Khắc với sáu cô gái thoát y tế nhị khi gặp nước, hai tuần một lần chúng lại được đem ra lau rửa, những chỗ kín của các cô ấy cũng sạch bong tê dại.

Trong bối cảnh tuyệt vô trùng ấy, tôi xuất hiện như một hột xoài chẳng lấy gì làm thon thả lắm, màu vàng nhạt, đã được gặm kỹ, thật vinh dự quá. Suy nghĩ dần về tương lai đi con ơi, bố mẹ đã làm hết sức mình rồi. Đúng như vậy. Bố mẹ đã đến đỉnh cao gương mẫu, bố mẹ không tụt xuống được nữa, sẽ ngồi trên ấy dùng những mảnh quần áo cũ lau đi lau lại yếm xe má và nan hoa xe đạp, sẽ ướp những tháng ngày còn lại trong bầu không khí đã được khử bụi. Bạn không thể tìm ra một milimét vẩn đục nào đâu.

Trong một căn nhà khác, Hiền cớm nắng trông như một nhành thủy trúc mảnh mai lòa xòa tóc không soi gương mà tìm kiếm tương lai trong tập album ảnh của gia đình. Nó ngồi suốt ngày trong chiếc ghế cổ sứt sẹo có bụi bám đặc quánh ở các đường chạm khắc, miên man lên đồng. Các siêu sao của gia đình lại lần lượt nhập tròng trành vào nó. Bối cảnh của nó thật phong phú và có bề dày. Đây là một người đàn bà vấn khăn mặc áo nhung đen, bà nội của nó đấy, trông bà thùy mị quý phái xiết bao, vành khăn ấy có lẽ cũng thích hợp với khuôn mặt nhỏ xíu luôn tái mét của nó. Còn đây là bà ngoại rực rỡ trong áo dài hoa thị thành, không phải con nhà dòng giống, không biết chữ Nho, nhưng áo lót của bà cũng đính vàng ròng. Rồi cô gái có đường ngôi thênh thang như một quốc lộ trên đỉnh đầu này, bộ váy đầm của cô ta kệch cỡm và nét mặt giáo điều phát ớn, nhưng có mấy đứa trẻ Tày xúm quanh và đàng sau là một quảng trường với chim bồ câu, tất cả có hình thù một triển vọng. Rồi một nàng tiên trắng ôm hoa trắng trên giường cưới buông rèm trắng, nàng cười trống rỗng quá, có thể thấy một bên mi giả của nàng sắp rơi đến nơi và hai quả đồi non trên ngực nàng so le nhau, mỗi quả ở một độ cao, có lẽ do đắp vội. Và một người đàn bà mặc đồ tắm trên bãi biển. Bãi biển là một tấm phông vẽ ẩu thủng lỗ chổ, thuyền bè cứng đơ, còn sóng đánh quá thể như có bão. Người đàn bà ấy khép thật chặt hai đùi, đôi cánh tay thì lưỡng lự nửa muốn vòng lên che ngực nửa thời đành buông xuôi. Trên cổ bà ta lấp lánh sợi dây chuyền mà Hiền biết rõ là đồ giả. Bộ áo tắm không che hết mẩu xuchiêng và slip bên trong kia cũng là áo thuê của tiệm ảnh. Nó biết rõ, vì đây là mẹ nó. Mẹ nó tắm biển cạn và đi máy bay trong phòng. Mẹ nó đã có cố gắng để xứng đáng với các siêu sao khác trong gia đình.

Nếu không có gì thay đổi thì tôi sẽ là một hột xoài ngày càng được gặm kỹ và bóng lộn lên, có hoa leo khắc chim, một hột xoài thắt nơ; nó sẽ là một nhành thủy trúc nằm mỏng dính nằm khô tái giữa quyển ảnh. Nói như vậy không phải là nặng lời về tương lai.

Có một tiệm uốn tóc ở xế cửa trường tôi, rộng đúng bằng một chiếc chiếu, khách nằm gội đầu thò chân ra giường, chúng tôi thường đứng ngoài chỗ vào nói chuyện với con bé thợ phụ. Nó nhỏ bé nhanh nhẹn như một con cào cào, có bộ móng vuốt chói lọi và những chiếc quần thụng phồng lên hết cỡ ở đầu gối. Hiền và tôi đều mê con cào cào sặc sỡ điên khùng này. Nó nói bậy nghe rất sướng tai. Nó bảo nó kính trọng học đường lắm, và tất cả cô giáo trong trường đều được nó nhã ý tặng riêng kiểu đầu trông như một sa mạc lầm than. Từ trên bục giảng, các cô tỏa cùng một mùi tóc cháy khai và khét; khi các cô đi đi lại lại, chúng tôi có thể đánh dấu được những khoảng da đầu trơ trụi vì tóc rụng đi từng mảng lớn. Có việc gì quan trọng chúng tôi đều hỏi ý kiến nó. Từ trong tiệm nó nói vọng oang oang ra ngoài như bậc đại trí đại thông, những ý kiến của nó trái khoáy quá, chẳng bao giờ thi hành được, nhưng sau đó các vấn đề đều trở nên dễ hiểu và cuộc đời rừng rực một vẻ quyến rũ mạnh bạo. Một ngày kia nó thông báo đi lấy chồng. Đây là một người đàn ông Thụy Điển, cao gấp đôi và nặng gấp ba con cào cào thần tượng của chúng tôi. Tôi nhìn thấy ông ta âu yếm nó bằng hai ngón tay véo vào một bên má, khuôn mặt nó bẹp hẳn về một bên, không bao giờ trở lại như cũ nữa, còn nó đắc thắng tuyên bố, thằng Tây hôn tao từ gót chân lên. Tôi cứ rùng mình nhè nhẹ. Nó bảo, chúng mày yên tâm tao bày cho, phải dùng loại phấn nâu, son nâu, kem nâu, rồi học kỹ mấy câu tiếng Anh đừng quan trọng ngữ pháp cái con khỉ. Tết năm rồi nó xuất hiện trở lại, trông như chiếc bút chì xanh đỏ đã gọt nhoẻn cả hai đầu, nhảy loi choi trên đường phố và rống lên những thán từ Anh Việt. Lúc ấy tinh thần ham sống của nó đã hết sạch vẻ điên khùng mà chỉ còn trơ trẽn làm sao.

Lúc ấy tôi còn ưa vẻ u buồn của đứa trẻ kém tôi hai tuổi, nó làm cô dạy văn kinh sợ vì những ý tứ quá thành thật riêng tư. Cô không dạy chúng tôi phép liên tưởng với cuộc đời thực, nên những bài luận của đứa nhỏ đầy không khí tà đạo. Nó không đứng đầu lớp được, vì những bài luận tà đạo, nhưng nó học với một thái độ nghiêm túc và buồn bã ghê gớm, ai thấy cũng phải động lòng. Một hôm nó viết thư đến trường. Bức thư như sau: "Kính gửi toàn thể các thầy cô, thân mến gửi toàn thể các bạn. Từ nhỏ đến lớp em luôn được dạy dỗ về lợi ích của việc học, học tập là con đường tất yếu của mọi thanh niên tiến bộ ngày nay nhằm vươn tới một xã hội văn minh. Bao nhiêu năm qua, em hằng biết ơn nhà trường đã đem lại cho em những kiến thức bổ ích. Song em thường băn khoăn, vì sao con người trong xã hội văn minh vẫn tiếp tục đau khổ? Học vấn có phải là con đường giải thoát không? Do một ơn may mắn tiền định, em đã chứng ngộ con đường giải thoát, đó là con đường của Phật, đó là con đường của CHÂN LÝ. Nay em xin phép được thôi học ở trường để toàn tâm toàn ý đi theo con đường ấy. Em cầu chúc cho toàn thể các thầy cô và các bạn bè sớm bước về phía CHÂN LÝ".

Cô dạy văn của chúng tôi phải trói tay sau lưng bằng chiếc khăn lau bảng, nếu không đôi tay cô sẽ tự động nhảy múa như đang chỉ huy một dàn nhạc phù thủy, sa mạc trên đầu cô khóc thét, lầm than hơn bao giờ hết.

Đây là lúc tôi vừa hình dung ra hai chữ CHÂN LÝ được viết hoa cẩn thận vừa ngoác mỏm cười có phần vô giáo dục với những đứa nhỏ và đứa lớn khác đang chơi trò ê ê bà cụ bán búp bê, nếu không tôi sẽ mang một tảng đá trong tim như người ta thường ví von, nó sẽ dần dần kéo tuột tim tôi về nơi các trái tim rơi ngổn ngang như một nghĩa địa hoang. Bà cụ tóc đen nhánh nhưng mũi nhăn nheo hết cả, khi có một trái chuối khô như thế chính giữa mặt là người đã sống lâu lắm trên đời. Bà thường ngồi ở Bờ Hồ, chỗ nhà bán vé máy bay cũ, chiều thứ bảy, không hiểu tại sao lại chiều thứ bảy, với một rổ búp bê, bao giờ cũng chỉ toàn búp bê gái. Chúng được làm bằng bọt xốp, nét gọt thô sơ, gồm cái đầu cắm một que tre xuống thân mình, và chân tay thì được khớp lỏng lẻo bằng lớp quần áo phủ ngoài. Những mái tóc con gái là mẩu vải tước đánh rối bù, khâu thẳng vào cái bọt biển, đường kim vụng về run rẩy, bàn tay người khâu từ lâu không đủ tự chủ. Những khuôn mặt con gái sấp ngửa trong lòng rổ, cặp mắt không lông mày bằng chỉ đen, cái miệng không mũi bằng chỉ đỏ, ba hình tam giác phác sơ, quá thiếu để hoàn thành một mô phỏng, nhưng cảm động biết chừng nào. Trí tưởng tượng dũng cảm của bà cụ đã biến một mẩu chỉ ngà ở chỗ lẽ ra là quai hàm thành biểu tượng cho cái tai duy nhất của cả đám. Và cả đám được ăn diện bằng một ý thức thời trang cổ lỗ nhưng vô cùng kiêu hãnh. Một con áo cộc tay chấm đỏ, vạt sa, quần cháo lòng ống sớ, đi hài thun đỏ đế trắng. Một con mặc bộ carô xanh nhợt, cổ viền valide nâu, ủng trắng mềm đế lót già da nâu. Một con áo chẽn vải bạt, ve to vàng nhạt, quần lửng cũng vàng nhạt và đôi hài đế vàng. Một con nữa áo gạch cua cổ Nhật, cạp hồng điều, quần hoa xanh pha một mảng carô và đôi ủng cũng màu gạch cua kiểu tể tướng phường chèo. Khi đụng phải những chiếc slip bé xíu thậm chí đính đăng ten con nào cũng có một chiếc nghiêm chỉnh, tôi không ngoác miệng cười được nữa mà bắt đầu sởn gai ốc nhè nhẹ, sởn gai ốc nhè nhẹ.

***

Chẳng ai mua những búp bê gái ấy, giá ba chục một con. Dù thế nào mặc lòng, trong cảnh thư thái dềnh lên những chiều thứ bảy ven hồ, con người già nua suốt đời chơi búp bê, đang bám lấy quá khứ của mình hay đang tìm cách bán nó ấy có phần giống bà già định mệnh khiêm tốn vi hành, và mỗi lần tôi ghé nhìn là cái đống nhếch nhác sinh động kia lại muốn giúp tôi thêm một vài kết luận khái quát.

Từ Bờ Hồ tôi đến thẳng bệnh viện C. Ở đó con bé nhà hàng xóm bên phải đang cầm chặt chiếc tích kê trong tay chờ nạo thai lần thứ ba trong vòng một năm rưỡi. Bạn đừng hình dung nó là đứa con gái trơ tráo nhảy tót lên bàn nạo xong rồi phủi đít trèo xuống. Lần nào nó cũng khóc mùi mẫn đủ ba mươi phút tiêu chuẩn trước khi phải nhường giường cho người tiếp theo. Đáng lẽ phải khóc cho cái tình yêu vừa bị vét ra bằng hết thì nó lại khóc vì bị bác sĩ chửi mắng, làm như nếu được đối xử nhẹ nhàng hơn thì nó năng lui tới đây hơn. Lỗi của nó là rơi vào một tình cảnh đại trà. Mọi nhà đều có sẵn vài đứa con gái máu mủ cần phải tống đi càng nhanh càng tốt để những đứa con gái dưng khác có chỗ vào trải chiếu ngủ và dọn thêm một mâm riêng. Những đứa con gái ở chỗ này cứ chờ những đứa con gái ở chỗ kia sớm đi đâu thì đi. Những đứa con gái ở chỗ kia cũng lại chờ những đứa con gái ở chỗ này đi đâu thì đi. Chúng nó gặp nhau tuốt tuồn tuột ở phố Tràng Thi, đứa này chờ đứa kia nhường giường nghỉ ba mươi phút, thật là thân ái và sốt ruột. Con bé nhà hàng xóm bên phải vẫn tiếp tục hy vọng được rước ra khỏi nhà vì một cái bụng, tôi lại nghĩ đến phấn nâu, son nâu, kem nâu và tiếng Anh, cứ cái đà này thì nó sẽ tiêu pha đến khúc dạ con cuối cùng mất thôi, nhanh lắm, tổng cộng chưa đầy một tiếng, chẳng ai buồn hỏi tên tuổi.

Trong khi đó con bé ở nhà hàng xóm bên trái đã hoàn thành xong một chùm thơ mới toanh, dĩ nhiên nói về tình yêu là cái nó chưa hề nhấp thử một giọt. Chúng nó nên đổi chỗ cho nhau, con bé bên phải hãy làm thơ, con bé bên trái thì đi bệnh viện. Nhưng, nói như thế hóa ra phũ phàng, vì con bé nhà hàng xóm bên trái có một cái chân cong hình cách cung dấu dưới chiếc váy phồng dài chấm gót, trông nó như một madame tiều tụy thế kỷ thứ mười tám. Nó viết những bài thơ giống như của các thi sĩ nổi tiếng phương đông, những người chỉ ưa tiêu diêu du, thơ nó có nước sông Hoàng tuôn từng dòng lớn từ trời xuống, có núi Thiên Mụ, có bến Tầm Dương, có những tâm sự đột ngột xuống hàng. Ngoài ra, nó mãi hỏi đáp về tình yêu, rất là hoàn cảnh, loại tình yêu dẫn chúng ta đến chỗ tuyệt chủng, không sinh con đẻ cái gì được mà chỉ còn rặt những trái tim đầy thương tích khẽ chạm vào nhau một cái là đã rên dài, trọn đời đồng trinh và rất thánh. Những mùa cà pháo nối tiếp nhau trôi thật nhanh, nó đã bán hết vại cà thứ mấy trăm đằng sau những chấn song sắt điểm vài cành hoa giấy màu tím thì một bài thơ của nó được đăng kèm lời giới thiệu về cái chân hình cánh cung. Cả dãy phố đôm đốp nhai cà pháo của nó và cầu cho cuộc đời cô bé thi sĩ bật lên như một mũi tên. Phố tôi lại khoái những cảm xúc bịa rất dở của nó, người nào không thấy hay thì vỗ tay đen đét vào trán tự trách mình không đủ trình độ để thưởng thức. Có một ông già về hưu rất tốt bụng thích đến đàm đạo với nó, con bé bèn làm thêm những bài thơ vạch trần các tội ác xã hội mà nó đọc được trong đống báo cũ mua về để gói cà. Ông cầm đầu một phái đoàn nhân đạo đến từng nhà quyên tiền để xuất bản tập thơ đầu tay của nó. Ở nhà nào ông cũng được mời uống nước chè đến no căng, người ta hứa chỉ mua cà của nó mà thôi, ai cũng hớn hở trung thành.

Những vại cà được bảo trợ bắt đầu đóng váng mà con bé không hay biết, nó đang còn ở trong thời quá khứ, cái gì cũng khắc biến thành dĩ vãng liêu xiêu, vẫn bịa dở như bao giờ. Tôi đến huơ huơ đồng bạc trước mặt nó và bảo, hai trăm này, hai trăm này, để nhấc nó khỏi cái quá khứ không hề có, nước sông Hoàng chảy thế là nhiều rồi. Nhưng nó vừa xúc cho tôi những quả cà đã khú vừa mỉm cười tràn đầy lẽ sống, tiếp tục nhả vào không khí những vần thơ mãi mãi đầu tay.

Khi hai đứa ấy, con bé nhà hàng xóm bên phải và con bé nhà hàng xóm bên trái, đã cố định trên những chiếc bệ phóng hy vọng của chúng và tạm thời chưa bay đi đâu, tôi chẳng có việc gì làm nên cũng tựa cửa như tất cả mọi người xem con bé con bà Ba béo diễu mỗi ngày vài chục lượt từ bên này đường sang bên kia đường rồi lại từ bên kia đường sang bên này đường. Nó bảo nó không có giá trị khảo cổ, nên thích thời gian dừng lại, người qua đường cũng phải đứng lại, chỉ để mình nó rung rinh bước chéo cặp chân dài, ngay phút này thôi, rung rinh bước chéo cặp chân dài, rũ tóc, đánh mông không đượm chút dâm dục nào hết và phát huy những sáng kiến ngọt ngào nhằm trình bày hết vẻ thần tiên của bộ ngực. Nó quả là một khối rung rinh hoàn hảo, bạn chẳng thể tìm ra một milimét kém phẩm chất nào đâu.

Con bé con bà Ba bán bánh bèo tai đút nút bông gòn trình diễn như một minh tinh câm thượng thặng, nó diễu qua những cái mồm há hốc và mấp máy, những răng cùng lợi nhe ra, nó diễu qua những bà mặc áo cánh ngồi chi chít trên vỉa hè bà nào cũng cố bán chác một vài vật mọn, nó diễu qua những cánh cửa mở thông thống vào mọi nhà, cứ vài phút từ đó lại xồ ra một chị trung niên héo hắt và thịnh nộ, nó diễu qua hàng phở ngoài trời nơi mấy cô nàng đang gò lưng húp và co một chân lên ghế, tai nó đút nút bông gòn thật kỹ. Để mỗi khi người ta nói đồ đĩ nó có thể đoán là đang được khen.

Tôi chưa nghe ai kể cả bà Ba béo xác định nó là một đồ gì thơm thảo xứng hợp hơn với giọt giọt ngát hương mà mỗi bước chân nó rải đẫm lên từng vuông vỉa hè đã muôn phần nhăn nhỡ lụn bại vì thuế và lệ phí. Ngày này qua ngày khác, những chậu rác và nước gạo thật chua thỉnh thoảng vẫn từ các con hẻm vọt ra rượt theo đổ ụp xuống nó, đấy là sự ngứa tay tất yếu của dân phố tôi trước những gì đẹp đẽ quá đáng, vả lại người ta không biết bày tỏ sự quan tâm của mình cách nào cho khỏi lố hơn. Sau đó con bé dần dần một vẻ tuẫn đạo. Cũng những người ấy thôi đã hỷ hả rung động trước một bài thơ bịa rất dở. Nếu con bé kia trải mình ra dưới dạng giấy mực thì người ta sẽ úp mặt vào đó mà ngưỡng mộ nó đời đời.

Nhưng thời phim câm đã qua rồi, những cục bông gòn bò từ lỗ tai vào đang ùn lên trắng xốp trong não con bé con bà Ba béo phải được gắp ra ngay. Rồi phải thu xếp cho con bé nhà hàng xóm bên phải một dạ con mới cứng. Rồi phải thay nước cho những vại cà của con bé nhà hàng xóm bên trái. Rồi phải điện sang Thụy Điển bảo con cào cào điên khùng rửa sạch mặt mũi và cổ họng. Rồi phải hái hết các siêu sao gia đình của Hiền cớm nắng xuống, có thể bỏ lọ hạ thổ để tỏ lòng trân trọng. Tất cả những việc ấy đều có thể làm được. Thế còn con bé u buồn phúc hậu và tôi, biết làm gì với nếp trung lưu mới sạch bong tê dại của tôi và cái CHÂN LÝ viết hoa cẩn thận của nó? Chúng tôi là những đứa con gái choi choi, những con búp bê sấp ngửa, trong đó có một con thắt nơ mãi ngồi dạng chân.

6.1992
P.T.H.
(TCSH56/07&8-1993)