Ông Năm - chồng bà - hưởng phần đất hương hỏa mấy chục năm nay. Ông chết rồi, bà và con trai phải thay dòng họ cúng giỗ ông bà. Bà Năm chỉ có một mình thằng Tư là con trai. Sau khi tốt nghiệp đại học, nó làm việc, sinh sống ở thành phố mấy năm nay. Đám con gái lớn bà Năm đã lấy chồng, đi tứ tán hết; chỉ còn lại con Út, đang học lớp mười một, ở hủ hỉ với bà.

Nói hủ hỉ chứ thật ra bà với con Út như nước với lửa, như mặt trời với mặt trăng! Hễ bà nói, nó đáp lại chan chát hoặc bỏ đi. Tối ngày bà Năm lui cui, quanh quẩn hết trong nhà lại ra ngoài giồng. Con Út hở một chút thì xách xe đạp chạy mất dạng!

Mấy hôm rày bà Năm đi chợ mua thêm lúa, xắt thêm chuối cây trộn với cám để nuôi thúc mấy con vịt xiêm đôn lông. Bà nói với con Út:

- Họ bày với vú, lấy dây thun siết đứt dần hai cánh con vịt từ nhỏ và nhổ hết lông đuôi thì nó sẽ mập dữ lắm. Vú cũng thấy người ta làm rồi, con vịt nó mập cùi cụi hà; nó chạy lặc lè, nhưng vì hổng có cánh nên té tới té lui hoài. Vú thấy làm như vậy tội quá! Người ta vì miếng ăn rồi tự cho mình có quyền sinh sát và làm khổ con vật. Ở đời hễ mạnh thì hiếp yếu rồi bày đặt bảo là “vật dưỡng sinh, vật dưỡng nhơn”! Vú hổng muốn như vậy và cúng như vậy ông nội bây ổng cũng hổng có chứng đâu.

Con Út gạt ngang:

- Má cứ thương vớ vẩn! Nó là con vật, đâu có tình cảm gì. Má không thấy bây giờ người ta nuôi heo trong chuồng ép, tối ngày nó chỉ ăn rồi nằm ngủ, không xoay trở được gì cả; không bị mất năng lượng nên heo ú ì. Còn nuôi gà, bình thường họ không cho ăn; cầm con gà nhẹ hoe, lông không hà. Lúc đem đi bán, họ cố nhét vào bụng gà cả nải chuối, đầy tới cần cổ, trợn trắng con mắt, cho thêm nặng ký lô.

Bà Năm le lưỡi la lên:

- Ý trời ơi! Ác dữ vậy ha con?

Con Út làm giọng tài khôn:

- Vậy chứ sao! Có vậy mới lời.

Bà Năm chặc lưỡi than:

- Đời bây giờ hết nói nổi! Vì đồng tiền mà người ta làm những chuyện ác nhơn thất đức không gớm tay!                       

Mấy ngày liền, bà Năm xin phân rơm của ông Bảy kế bên nhà, đem về lên liếp trồng mấy giồng khổ qua. Con Út cằn nhằn:

- Má không khoa học gì cả! Phân heo, phân gà nhà mình thiếu gì, hốt trồng tốt hơn phân rơm nhiều…

Bà Năm cười và giải thích:

- Vú biết chứ! Nhưng trồng hoa quả cúng ông bà, vú muốn trồng bằng phân rơm để được thanh khiết.

Con Út lại lắc đầu:

- Tư tưởng má thật cổ lổ xỉ. Giỗ quải là cho người sống ăn chứ có ông bà nào về ăn mà làm quá trịnh trọng!

- Ăn hay không gì vú không biết nhưng vú tin rằng có ông bà về, có thế giới tâm linh rõ ràng chứ đâu phải không. Không thấy người ta ở đâu đâu mà chỉ đúng mộ liệt sĩ đó hay sao? Hồi ông bà còn sống, vú đối xử như thế nào thì bây giờ vú cũng giữ như vậy cho phải đạo. Nói như con hễ ai hết thời hoặc khuất mặt khuất mày thì không kính trọng à? Ăn ở phải thuỷ chung như nhứt chứ.

Nắng tháng hai như trút lửa xuống giồng cát. Mới mấy ngày nắng gió, rau cải héo xào! Ngày nào bà Năm cũng tưới mấy giồng khổ qua hai ba lần. Bà quải cặp thùng thiếc xuống giếng hộc, múc lưng lửng rồi lệch bệch gánh lên. Mới hơn mươi đôi nước, bà đi băng xiên băng nai, miệng thở hồng hộc; cái vòi hoa sen phun nước chệch ra ngoài giồng hoài!

Chiều chiều, bà Năm réo con Út cùng bà ra bắt sâu, thả chà; quấn vòi khổ qua vào chà cho nó bò. Bà cắt tỉa bớt mấy cái chèo phụ, chỉ chừa lại vài ngọn chính cho trái khổ qua thật to. Bà lảm nhảm với con Út:

- Ông nội bây hồi còn sống thích ăn khổ qua hầm lắm. Mà ruột khổ qua phải dồn bằng thịt vịt xiêm, thêm chút tép đất bằm nhuyễn, trộn với lòng trứng trắng cho dai mới được. Ờ… con phải nhớ mua một số tiêu hột, mà tiêu sọ mới được nghen. Ăn khổ qua hầm mà cắn được hột tiêu sọ thì nó cay cay, ngon không sao nói hết.

Con Út nhăn nhăn cắt lời bà:

- Con biết rồi! Năm nào má cũng nói đi nói lại mãi có bao nhiêu đó chán chết! Vịt gà, bánh trái, rau cải… bây giờ người ta bán thiếu gì. Bữa đó ra chợ mua là xong. Tiện hơn nữa là đặt nhà hàng người ta nấu ít bàn. Ở đó mà nuôi trồng nấu nướng cho cực khổ! Còn má hổng biết, ruột khổ qua hay bánh mứt muốn cho dai, cho dòn, cứ bỏ thêm vài muỗng hàn the vào là được; cần gì phải trộn thứ nầy thứ nọ?

Bà Năm lại la lên:

- Ý! Đâu được. Ông nội bây là thầy thuốc bắc; ổng nói hàn the ăn bệnh chết. Đừng có làm ăn bất nhơn như vậy nghen hôn. Còn giỗ quãi, đồ đạc kẹt lắm mới đi mua. Gà vịt, rau cải… phải chăm chút nuôi trồng để gởi gắm cái tình vào trong đó con à. Đám giỗ mà đặt ở nhà hàng, cúng cũng ở nhà hàng thì còn ý nghĩa gì; ông bà biết đường đâu mà đến? Ờ… con cũng nhớ tìm mua một mụt măng Mạnh Tông và một cái giò heo để nấu một nồi hầm; chiều bữa trước cúng tiên thường nhen. Hồi đó, trước khi mất, ông nội bây cũng ăn giò heo hầm măng Mạnh Tông…

Chà! Năm nay cái mòi mưa muộn nầy hổng biết chừng nữa có măng mọc hôn đây? Vú nhớ mà thương ông nội bây, ổng cầm một cục giò heo hầm nhai rầu rậu rồi gắp mấy lát măng cũng trắng phếu nhai tiếp. Nuốt thức ăn xong, ổng bưng ly rượu trắng uống một cái ực nghe mà phát thèm.

Con Út ngắt trái khổ qua đèo ném thật mạnh xuống mương như tống đi sự bực mình:

- Thôi mà! Má cứ lo nắng lo mưa hoài, cứ nhắc ba cái chuyện đời xưa mãi, nhức cái đầu quá!

Bà Năm dịu giọng lại:

- Con nhỏ nầy kỳ hôn! Thì vú nhắc cho mà nhớ; sau nầy vú có chết, tụi bây nhớ nấu cúng mấy món đó cho ông nội bây ổng vui. Tụi bây là cháu nòi, cháu đích tôn mà. Vú nói… tội nghiệp ông nội bây; có năm nhà mình nghèo, cả năm không mua giò heo nấu cho ông nội bây ăn lần nào! Bây giờ nhà mình khá giả rồi, tội nghiệp ổng hổng còn sống nữa!

Bà Năm ngưng lại, vén vạt áo chùi nước mắt và hỉ mũi rồn rột. Bà tiếp tục vừa kể vừa hít hít mũi:

- Tại tụi bây hổng biết, vú nói… hồi đó ông nội bây thương vú, thương tụi bây lắm. Vú dở ẹt hà! Đâu biết trồng trọt gì. Cầm cây cuốc còn hổng được mà! Về đây làm dâu, ổng dạy vú. Hai cha con lọ mọ trồng hết thứ nầy đến thứ khác; vú quen dần, mới được như bây giờ… Ổng tằn tiện, chịu cực chịu khổ lắm; nhờ vậy mới mua thêm được mấy công đất đó. Ổng nói để cho đời tụi bây bớt vất vả. Tối ngày làm lụng cực khổ mà hễ rảnh tay một chút là ổng ẵm tụi bây hun hít chùn chụt. Ổng đòng đòng thằng Tư trên vai trên cổ. Thằng Tư ráng mắt, bứt râu, ghị tóc mà ông nội bây cũng cười hề hề.

Bà Năm như sực nhớ, lại nhắc:

- Ờ! Con đã đánh điện nhắc anh Tư bây ở thành phố về chưa? Vú nhớ nó quá. Cả năm nay hổng có tin tức gì về nó hết. Làm ăn gì biệt xứ vậy hổng biết! Ờ! Nói chị hai bây mua nếp, xay bột phơi khô đặng gói vài trăm bánh ít ngọt, bánh ít trắng cho anh Tư bây ăn. Tội nghiệp! Ở thành phố chắc nó ít được ăn bánh ít lắm. Nói chị ba bây mua thịt heo kho tàu. Luộc thêm vài chục hột vịt bỏ vô nồi kho. Ông nội bây thích lắm…

Dứt câu, bà Năm quay lại, thì ra con Út đã bỏ vô nhà từ hồi nào mất dạng!                            

Mưa đầu mùa được ít đám là đến đám giỗ ông Sáu Lầu - cha chồng bà Năm.

Bà xay bột, xé lá chuối chuẩn bị gói bánh ít. Bà mua giò heo và măng Mạnh Tông để hầm. Bà mua thịt đùi, hột vịt để kho tàu… Dặn cháu con là dặn cho có chừng chứ bà đâu để đứa nào mua! Để tụi nó mua bà không yên tâm.