Tâm nghe lòng náo nức, không biết là mình đang vui hay buồn. Nghe đâu Đảng Xã hội lên nắm chính quyền sẽ có đảng viên Đảng Cộng sản tham dự. Hôm qua Mỹ đi chợ về, vẻ hớt hải, nói:

- Mình à, tui gặp các ông bà họ có cửa hàng ăn như mình, họ đang định bán để đi qua Hoa Kỳ, vì họ nói... ở Pháp này sẽ thành lập xã hội chủ nghĩa đó.

Tâm không trả lời vợ ngay. Hai mắt hoe hoe đỏ. Tâm không muốn cho vợ biết là mình đã có lần khóc. Tâm nói:

- Cay mắt quá chừng. Ừ, họ nhiều tiền thì mới lo sợ, còn mình có chi mà hốt hoảng?

Từ ba năm nay, khi chạy đủ vốn liếng để mua được cái cửa hàng ăn nhỏ này, Mỹ đã phân chia công việc với chồng:

- Anh lo việc bếp núc, em chạy ngoài dọn bàn, và đi chợ hỉ?

Tâm lơ đãng gật đầu, và không thấy háo hức gì trong vụ kinh doanh này. Trong lòng Tâm giấu kín một điều gì đó đang rạn vỡ. Một điều mà Tâm biết Mỹ chẳng bao giờ hiểu. Tâm âm thầm và đôi khi buồn bã ra mặt, đối với Mỹ đó là cái tang lớn mà Tâm còn mang ở trong lòng.

Trong chiến tranh, cha mẹ Tâm và hai người em gái đã chết một cách thương tâm vô hạn. Ông cụ thân sinh của Tâm là một ông phán về hưu bắt buộc từ thời 1945. Ông về sống ẩn dật và tránh xa mọi tranh chấp chính trị, đảng phái. Ông rất buồn về việc chiến sự ở Việt mở rộng và Hoa Kỳ ngang nhiên nhảy vào can thiệp bằng vũ lực.

Khi chiến tranh lan đến Huế, ông là người bị dựng dậy sau một giấc ngủ triền miên. Trong lúc bom đạn nổ ầm, ông vác ô đi vào thành nội. “ Trời ơi, phải cản họ tàn phá cung điện chớ!” Ông chỉ kịp nói thế với vợ và hấp tấp ra đi. Bà vợ hôm sau đi tìm chồng... và biệt tăm mấy hôm liền. Hai cô con gái vùng lên đi tìm cha mẹ, trong lúc Tâm làm việc tải thương ở ngoại thành. Những người hoài cổ của kinh đô còn lại một lớp vàng son cũ, gia đình ông chết vì đã lăn xả vào để mong bám víu lại cái huy hoàng xưa. Là những người quý tộc, họ vẫn ngấm ngầm tự hào vì tổ tiên họ là những ông hoàng bà chúa. Cha mẹ Tâm đã có một kiểu sống biệt lập, khác với những người chung quanh, tuy họ không giàu có.

- Con đừng ngồi lên chiếc chiếu trải lệch như rứa.

Ông thân của Tâm là một kiểu tri thức cũ, kiểu nhà nho còn tôn trọng quân chủ. Thiếu thực tế, nhờ bà mẹ Tâm buôn bán lặt vặt để nuôi sống gia đình. Thỉnh thoảng để vun cho tròn cái quỹ tài chánh, bà không ngại ngùng làm biến đi một chiếc bình cổ hay một vài món tư trang. Họ nghèo đi dần dần.

Tâm lớn lên trong khung cảnh của một đế đô suy tàn, và của một gia đình mà mỗi cử chỉ, mỗi lời nói, mỗi hành động, từ nhỏ đến lớn, đều đắn đo, cân nhắc, tính toán kỹ càng. Cứ nhìn từng cọng giá mà bà mẹ Tâm ngắt rễ đi rồi bày biện ngay ngắn trên một cái đĩa sứ xanh, bên một chén nước mắm mà từng miếng ớt được thái mỏng, đặt trên chiếc mâm đồng tuy cũ, nhưng lúc nào cũng sáng choang. Cứ nhìn vào bữa ăn của gia đình Tâm để thấy rõ từng nét kiểu cách, trang trọng... rất kênh kiệu, lỗi thời. Cũng như Tâm, tuổi thanh niên mà có vẻ mơ mơ màng màng, với một thân hình mảnh dẻ, dưới đôi kính trắng, đi đứng nghiêm trang đạo mạo như một vị hưu quan. Bảo Trân, Bảo Kim, hai người em gái lúc nào cũng mặc áo dài, dù nơi ống tay đã sờn cũ.

Từ thời vua Bảo Đại bị hất ra khỏi chính trường, gia đình Tâm lại càng có vẻ giấu kín trong khung cảnh nhỏ hẹp của một căn nhà với một mảnh vườn đầy hoa và rau sống, có hàng rào chung quanh. Cha Tâm không thích giao thiệp với ai, ông tự gò bó mình trong vòng những người thân. Thỉnh thoảng nhắc bài học lịch sử của tổ tiên mình, có lần ông nói với Tâm, sau cái thở dài:

- Cũng không thể kết tội cả dòng vua họ Nguyễn. Thành Thái, Duy Tân cũng đã dám chống đối thực dân đó. Rứa nhưng, họ không có thực lực. Sinh bất phùng thời... đành thúc thủ.

Tâm hiểu tâm sự cha mình. Cho nên khi đến Pháp này, thấy đời sống dân chủ ở đây với bao nhiêu là đảng phái khác nhau, Tâm thầm nghĩ:

- Cha mình chưa chắc đã vào nhóm bảo hoàng, nếu ông được sống dưới một chế độ như thế này.

Riêng Tâm, tránh được vòng chiến ở miền trong thời đến tuổi quân dịch là do sự may mắn bất ngờ: Tâm bị chứng loạn thị, không đủ khả năng về sức khỏe để được tuyển vào quân đội. Nhưng Tâm không lúc nào không theo dõi những biến cố chính sự, nhất là có bao bạn bè đã ngã xuống. Chém giết, chiến tranh càng làm Tâm ghê tởm.

Tâm dạy Việt Văn trong một trường trung học. Khoa văn học cổ là môn mà Tâm ưa thích, có lẽ do lòng kính yêu cha, Tâm đã chịu ảnh hưởng của ông, thích cổ văn. Hai cha con sống với những trang sách của thánh hiền, của những áng thơ văn hay của thời dĩ vãng xa xưa, họ thường dịch những cân thơ cổ đượm triết lý vô vi của đạo Phật, đạo Lão. Họ tìm cái đẹp trong bóng mây, ánh trăng lên và màu hoa nở. Cuộc sống an nhàn và thanh đạm, hoàn cảnh kinh tế nhờ sự khéo tay của bà mẹ và hai người em gái đã chuyên làm bánh ngọt gửi đi bán khắp nơi. Họ sống yên ổn như vậy cho đến năm Mậu Thân. Biến cố này đến như vũ bão, và cả gia đình Tâm đã như bao người khác, khói lửa bom đạn trút xuống như cuồng phong, và họ là những chiếc lá vàng. Họ bị cuốn đi trong cơn bão táp, và do sự tình cờ, một mình Tâm sống sót...

Tâm như tỉnh cơn mơ, một giấc mơ dài của những năm tháng sống bên lề các biến cố mà cả dân tộc đã sống, bên lề cuộc chiến đấu trường kỳ mấy chục năm qua. Tâm loay hoay muốn làm gì, tham gia vào một công cuộc gì đó, nhưng không chọn lựa được. Một bên là ngoại bang, một bên Nam Bắc cùng là đồng bào... làm Tâm ngại dấn bước. Tâm cô độc, sống với sự dắn đo mãi... nên chẳng dám dấn thân vào một công việc gì quan trọng.

Mỹ đã đến với Tâm vào một hoàn cảnh đặc biệt. Mỹ cũng bị mất một người em trong biến cố ấy. Mỹ là một người quen của gia đình, do buôn bán với mẹ và hai em của Tâm. Một hôm, Mỹ đến tìm Tâm:

- Tôi tìm được hố chôn em tôi rồi. Trong khi đào có thấy chị Bảo Kim cạnh đó.

- Trời ơi, may quá. Cô đưa tôi đến với.

Xác người con gái đã mục rữa, nhưng trên cườm tay còn đeo một chiếc vòng chạm. Chiếc vòng mà Tâm thường khen đẹp, vì những nét chạm của đôi rồng chầu mặt nguyệt. Chiếc vòng ấy đã thành màu đen, nước vàng giả nhuộm lên đã phai màu. Nhưng Tâm nhận ra ngay đó là em mình.

Trong nỗi đau thương ấy, Tâm là người đã qụy xuống. Nhưng Mỹ lại đứng vững, có lẽ vì Mỹ có sức khỏe tinh thần lẫn thể xác nhiều hơn, hay vì Mỹ dạn dĩ hơn?

Mỹ đi lại an ủi Tâm trong những ngày cô đơn ấy. Thế rồi họ thành vợ chồng. Có lẽ phải có trường hợp đặc biệt như vậy đã xảy ra để cho Tâm cưới vợ. Nếu không thì... không biết đến bao giờ. Vì cha mẹ Tâm thường nói ra:

- Mình là cành vàng lá ngọc, phải chọn lựa kỹ. Đi mô mà vội vàng!

Vì không vội vàng, nên cả ba anh em Tâm người nào cũng ngoài ba mươi tuổi mà chưa ai thành gia thất.

Sau đó, cuộc đời bình lặng lại tiếp tục. Mỹ là người tháo vát, là loại dân buôn bán. Mỹ thay thế phần nào cho ba người đàn bà trong đời Tâm trước kia, tức là bà mẹ và hai em gái.

Tâm trở lại trường, dạy cổ văn. Mỹ buôn bán tần tảo và họ sống yên ổn đến năm 1975. Đứa con trai duy nhất của họ được đúng bảy tuổi, khi miền giải phóng.

Một số bè bạn của Tâm đi với chính quyền Mỹ Thiệu đã ngã xuống một phần lớn, một phần bây giờ họ chạy ra nước ngoài. Một số bè bạn khác thì họ đi kháng chiến trở về. Chỉ có Tâm là đứng nguyên một chỗ. Bây giờ, đất nước được giải phóng, độc lập, Tâm thấy mình... lạc lõng vì chẳng làm gì, chẳng đóng góp gì trong bao năm qua. Mặc cảm ấy chồng chất, và trở nên khó chịu khi vô tình hay cố ý có ai nói đến.

Trong các buổi sinh hoạt của trường học, những người mới ai cũng có một quá khứ, kẻ có chiến công này, người có thành tích nọ. Tâm là kẻ đứng bên lề.

Mỹ thì lại có những khó chịu khác. Mỹ không còn được buôn bán tự do. Mỹ không còn được làm áp phe này nọ. Cái gì cũng có những luật lệ mới, hình thức mới. Cho đến năm 1977, Mỹ thuyết phục Tâm vượt biên ra đi...

Tâm nghe vợ ra đi, trong tâm trạng của kẻ đang chóng mặt, chưa định rõ phương hướng, Mỹ đã liều lĩnh: cứ đi đã, sau sẽ tính...

Những ngày lênh đênh trên mặt biển, những đêm hãi hùng. Tâm làm sao quên được tiếng la hét thất thanh của một số đàn bà, con gái trong đó có vợ mình...

Cho đến bây giờ, thỉnh thoảng trong đêm, Tâm lại giật mình thức giấc. Tiếng la hét của họ lại văng vẳng bên tai. Tâm khẽ thở dài, đặt tay nhè nhẹ trên mình vợ, xót thương và ngậm ngùi. Tâm chỉ ngạc nhiên là Mỹ quên vụ bị ô nhục ấy một cách dễ dàng. Mỹ chẳng bao giờ nhắc đến, nếu có ai vô tình khơi lại, Mỹ làm như kẻ bàng quan, không có vẻ gì mình từng là nạn nhân trong cuộc. Sự kiện ấy làm cho Tâm buồn buồn. Phải chi Mỹ tỏ ý tiếc, đúng hơn là căm tức bọn giặc biển ấy, thù hằn chúng, thì lại dễ hiểu hơn đối với Tâm. Hay người ta phải quên đi mới sống nổi?

Trước khi đến Pháp, Tâm tìm được địa chỉ người em họ, và chính là sự bảo lãnh của vợ chồng Diễm Lan, nên gia đình Tâm mới được nhập cư.

Khi Diễm Lan gặp Mỹ lần đầu, thoáng trên mặt không kịp giấu vẻ ngạc nhiên. Trong lòng sửng sốt, nhìn Tâm giới thiệu vợ:

- Đây là nhà tôi, còn Diễm Lan đó. Bây giờ gặp nhau, tha hồ mà trò chuyện.

Hai người đàn bà nhìn nhau từ đầu đến chân. Người con gái có tiếng là đẹp của xóm Vỹ Dạ ngày xưa, một tiểu thư đài các và cũng có tiếng là học giỏi, đang đứng trước mặt. Diễm Lan cũng nhìn Mỹ và trong bụng thắt lại: “ Hoa nhài cắm bãi cứt trâu”. Không, câu thành ngữ này dùng để ám chỉ một người đẹp bị lấy một người chồng thô bỉ, cộc cằn. Còn một người đàn ông thanh lịch mà phải cưới một người vợ... như kiểu này thì ví bằng thành ngữ nào? Một chiếc bình ngọc mà dùng để cắm một bông hoa dại chăng?

Diễm Lan vừa lái xe ra khỏi phi trường vừa trao đổi vài câu ngắn với Tâm, cả một dĩ vãng đang quay lại trong họ. Tâm chỉ hơn Diễm Lan độ năm, ba tuổi. Thời họ còn thờ bé, Diễm Lan còn nhớ mãi những buổi được Tâm đưa đi chơi trong thành nội. Đối với Tâm thì Diễm Lan đáng lý ra là vai cháu. Nhưng Tâm khăng khăng không chấp nhận, lấy cớ là tuổi xấp xỉ nhau, xin coi Diễm Lan như em thôi. Mấy ai biết được điều mà Tâm muốn... Một điều thầm kín mà Tâm ao ước, giá Diễm Lan đừng có họ với mình, hay có nhưng thật xa...

Xe chạy về hướng Paris . Đường đông nghịt, xe hơi lớn, bé đủ kiểu chen nhau trên đường trông rối cả mắt. Tâm ngồi bên cạnh Diễm Lan, thỉnh thoảng liếc nhanh nhìn người em họ sau gần hai chục năm xa cách. Diễm Lan hơi già đi, nhưng nét thanh tú trên gương mặt đẹp vẫn còn, nhất là đôi mắt... vẫn là màu nước sông Hương.

Tay Diễm Lan sang số xe liên hồi, thỉnh thoảng lại vượt xe trước một cái, cử chỉ nóng nảy và có phần quyết định, như lao vào cuộc đua. Tâm ngồi bên cạnh mà đã cảm thấy chóng mặt. Cái yên tĩnh đến u buồn của một thành đô cũ kĩ, không khí trầm lặng ấy mà Tâm đã sống từ mấy chục năm nay, bỗng nhiên đổi thay đột ngột. Tâm đến Paris mới hai giờ mà lại gặp Diễm Lan xông xáo trên đường. Thỉnh thoảng Diễm Lan nói một, hai câu, trong lúc xe nối đuôi trên đường:

- Anh chị sẽ ngạc nhiên. Đời sống ở đây gay lắm...

Tâm gật gù:

- Nghe nói rất nhiều người thất nghiệp. À còn người Việt mình thì sao?

- Cũng bị khó khăn nhiều. Tránh sao nổi. Mình có giỏi thì... cũng bằng Tây, chứ hơn họ sao nổi? Trí thức lại càng mệt!

Tâm nhìn chung quanh, một con đường rộng thế này mà xe chen nhau, không một khoảng trống, hình dung được phần nào sự căng thẳng trong cuộc sống. Từ xa, trong bóng chiều, hình như thấp thoáng thấy nóc nhà thờ Đức Bà. Tâm chợt bồi hồi, nhớ đến tiểu thuyết của Hugo, những trang sách tả về nhà thờ. Ừ hình như có lúc nào đó, trong dĩ vãng đã nhạt màu, như một bức ảnh cũ, Tâm đã ví Diễm Lan là người đẹp trong Notre- Dame de Paris, và mình là anh chàng xấu xí gù lưng ôm ấp một mối tình tuyệt vọng.

Kiếp sau xin chớ làm người
Làm đôi chim nhạn tung trời mà bay.
                        (Tản Đà)