Cùng với làn nắng rụt rè tỏa xuống là không khí ấm áp hơi quá mức bình thường của một ngày đầu mùa lan ra không thể nói là chậm chạp dần dà. Chốc sau, nắng tắt đột ngột. Ngước nhìn lên, đã thấy không gian như vừa được phết lên một lớp sơn màu ghi sáng mỏng, hơi ấm lúc nãy vừa phả biến mất, thay vào đó là cái lạnh se bất chợt làm cho người ta thoắt rùng mình...

Thuận khép lại tà áo gió khoác ngoài, bước chậm hơn, vừa đi vừa suy nghĩ vẩn vơ. Ngọn đồi nửa bên này phẳng lì trơ trụi, nửa bên kia vun lên rậm rạp, van vát như một quả bưởi ai vừa cắt chéo, mang một dáng vẻ vừa giấu giếm vừa phơi bày làm cho lòng Thuận bỗng dội lên một niềm nho nhỏ, xôn xao mà không biết là niềm gì, vui hay buồn, từ đâu đến. Chị mỉm cười, lắc lắc mái tóc, cảm thấy mình lạ lùng khó hiểu như không phải là chính mình vậy. Đường lên mặt vát bên này để vòng sang mặt tròn bên kia xuống lưng chừng đồi, nơi từ đó có thể thấy dưới xa con sông lượn một vòng cung hơi điệu đàng một chút, là ngôi nhà cha con ông lão Kiệm, người trông coi nương chè của xã.

Bà con xóm đồi gọi ông Kiệm thế, nhưng thực ra ông mới ngoài năm mươi, chưa đến cái tuổi lên lão, chẳng qua gọi theo thói quen và một phần vì ngoại hình của ông mà thôi. Ông tầm thước, lưng rùa, bộ râu quai nón không được chăm sóc kỹ lưỡng luôn rậm rì, âm u trên khuôn mặt chữ khẩu, ẩn một nét giang hồ lang bạt. Vậy mà trên khuôn mặt đó, một đôi mắt dài màu chì khá thanh tú, long lanh với cái nhìn không chớp chỉ có thể có được ở người chưa mấy từng trải, thì rõ là mắt của một anh học trò! Đôi mắt được gắn vào khuôn mặt như một sự bày đặt cố ý, lại như một sự ngẫu hứng thâm trầm - Thuận nghĩ bụng.

Chẳng biết ông Kiệm đến vùng đồi này từ bao giờ, có lẽ đã lâu lắm, khi mẹ con Thuận về đây thì bà con trong thôn xã đã coi ông như là dân gốc. Bấy giờ chồng Thuận vừa hy sinh ở mặt trận, giấy báo gửi về mãi sáu tháng sau mới đến địa phương, phong bì và giấy đánh máy bên trong đã nhàu nhĩ vì bom đạn, vì mưa gió đường trường. Đang thời kỳ chiến tranh ác liệt, những nỗi đau mất mát như của chị không hiếm nơi hậu phương. Vì vậy, nó buộc chị phải tìm đủ mọi cách để mau chóng khuây khỏa, nguôi ngoai. Trước mắt chị là đứa con nhỏ đang cần chị nâng niu bù đắp cho nó cả tình mẹ lẫn lòng người cha, thứ nữa là công việc ở nhà trường, là các em học sinh của chị. Thuận tự nguyện lên vùng đồng rừng nhân lúc ngành giáo dục vận động các thầy giáo cô giáo từ miền xuôi lên miền ngược. Đó là một ngày sắp mãn tiết thu phân một năm sau khi người chồng Thuận mất, cũng là năm đất nước được hoàn toàn giải phóng. Chị còn nhớ như in những ngày đầu đặt chân tới ngôi trường mới. Trong số người xã cử tới sửa sang lại gian phòng trường phân cho chị trong ngôi nhà tập thể của giáo viên lợp bằng lá cọ ở xế sân sau trường, có hai cha con ông lão Kiệm. Họ dựng thêm cho mẹ con chị một cái chái bếp. Trái với người cha, ông lão càng xởi lởi vui chuyện bao nhiêu thì anh con trai, mới chỉ là cậu bé mười tám mười chín mà đã như ông cụ, mặt mày nghiêm trang, cứ lầm lì lụi hụi làm cùng cha, cạy răng không nói một lời. Cũng nhờ buổi đó mà Thuận biết được đôi điều về cuộc đời ông Kiệm do chính ông kể lại. Ông người miệt dưới, phía biển, thuở nhỏ được ăn học đàng hoàng, đậu bằng "pri-me"; lớn lên, suốt thời trai trẻ theo thuyền đi buôn bán xa, Quảng Ninh, Móng Cái, Hội An rồi Hải Phòng, Đồng Nai, Bà Rịa, từng đặt chân đến tận Hàng Châu Trung Quốc... ăn cơm thiên hạ đã mòn răng.

Ông chặc lưỡi vẻ khâm phục:

- Đất Hàng Châu là đất gấm vóc lừng danh, mà chè nước tẩm sao cũng nổi tiếng, cô giáo à!

- Vâng... cháu cũng có nghe nói!

- Nói chuyện này cô giáo đừng cười. Một hôm ra phố Hàng Châu, tôi bị hút hồn bởi một cô bán lụa đấy! Thế là có bao nhiêu tiền mang theo tôi mua sạch, vét gần hết quầy của cô ta. Nói bao nhiêu mua bấy nhiêu, chẳng mặc cả mặc con gì sất. Các quầy khác cứ trố mắt ra nhìn, vừa lạ vừa ghen! - ông lão phá ra cười ha hả.

- Ôi bác! Cô ta nói gì với bác mà bác mê say đến thế? - Thuận vui lây với mẩu hồi ức hồn nhiên của ông Kiệm, mỉm cười hỏi, nghĩ thầm: "Bố già lãng mạn thật, đa tình gớm!".

- Thế đấy, cô giáo à! Bấy giờ tôi còn trẻ mà, phong độ và đẹp trai nữa, chẳng có vẻ gì là dân buôn cả, cứ như là một nhà báo, một công chức vậy... ờ... ờ cô ta nói gì với tôi à? Ngôn ngữ bất đồng làm sao tôi hiểu được. Cô ta mặc một chiếc áo dài Thượng Hải, hai cánh tay trần mềm như hai cánh chim đưa lên đưa xuống đưa qua đưa lại, đo lụa cho tôi. Chỉ thế thôi mà tôi thấy như tắc thở đấy!

Thuận giật mình. Không ngờ ông già bề ngoài có vẻ khô cứng thô ráp như một gốc cây lại có một nội tâm mềm mại, hơi "ướt át" như thế. Chị bỗng thấy băn khoăn day dứt một cách vô cớ, định gợi chuyện ông điều gì đấy nhưng kiềm chế được, lại thôi. Anh con trai ngồi trên mái bếp đón tấm tranh ông bố đưa lên từ ngọn sào xóc vào, tay xoắn múi lạt một cách giận dữ, bật ra:

- Nói cái gì không nói, lại nói ba cái chuyện "loăng quăng"! Bố già rồi, không biết ư? Không sợ người ta cười cho là vô duyên ư?

- Thuận ngạc nhiên nhìn cậu con, lại nhìn ông bố, đợi một lời vặc mắng lại của ông. Nhưng không, hai người chẳng nói gì thêm cả, cứ như vừa rồi không có gì xảy ra. Ông bố nhìn vào mắt cậu con một lúc khá lâu làm cậu con cụp mặt xuống, rồi quay đi như thể để giấu tình cảm hoặc nối tiếp sự suy đoán mơ hồ của mình vừa trỗi dậy, gật gật đầu.. Thuận chẳng còn hiểu ra sao nữa. "Người ta" cậu bé nói đây là ai chứ? Chỉ mọi người xung quanh hay chỉ riêng chị? Nếu thế thì cậu bé nhầm to rồi. Còn trẻ con có khác. Cậu ta tưởng bố "tán" Thuận, hay đặt bố cũng chỉ cùng một trang lứa với chị? Chao ôi, mình già đến thế rồi sao!...

Chút se buồn về mình của Thuận thoắt tan đi vì thái độ lạ lùng của ông Kiệm. Tại sao ông lão lại có vẻ chịu đựng trước lời đốp chát có thể gọi là vô lễ hỗn hào của anh con trai như thế? Cái gật gật đầu - Thuận nhìn từ phía sau lưng còn thấy vai ông rung rung như đang cố ghìm một tiếng cười nữa, là sao, biểu hiện điều gì? Rồi cái nhìn của ông, nó là sự chê trách hay cảm thông đối với nỗi lòng của người con mà với mẫn cảm của bậc cha mẹ, ông thấy nó đã khôn lớn thực sự, đã hiểu sâu xa về quãng đời trước đây của bố mẹ? Và nếu như thế thì câu đốp chát vừa rồi của anh con trai với bố phải được hiểu một cách ngược lại.!...

Lâu về sau này Thuận mới hiểu thêm qua bà con xóm đồi và con gái út ông Kiệm. Mai lại là học sinh của cô năm cuối cấp, lớp do cô làm chủ nhiệm. Mai đã tâm sự với cô giáo những gì em biết về gia đình em. Bây giờ Mai đã là sinh viên trường đại học sư phạm dưới thành phố tỉnh lỵ; em ở nội trú, hàng tuần chủ nhật mới về nhà. Mười mấy năm về trước, khi Mai mới ba bốn tuổi gì đó, bố mẹ em đã chia tay nhau. Họ thu xếp việc sống mỗi người một cuộc đời riêng êm thấm, lặng lẽ, nhanh chóng, kỳ lạ đến nỗi hai bên gia đình nội ngoại và bà con xóm giềng cứ tưởng chuyện đùa. Có lẽ họ không còn ở vào lứa tuổi xốp nổi, đã quá từng trải nên họ đủ sức, có khả năng biến những chuyện ồn ào ghê gớm thành chuyện đơn giản bình thường. Sau một chuyến đi xa dài ngày về, chiều hôm đó Kiệm nói với vợ:

- Mình à, chuyến này tôi không ở nhà được lâu, có chuyện làm ăn mới bàn bạc với mình. Gói cà phê tôi mang về đấy, mình pha đi; đêm nay vợ chồng mình uống chút cho tỉnh táo.

Người vợ nhìn chồng:

- Có gì mà vội, mình! Mới đi về mệt, mình nên nghỉ sớm cho khỏe. Chuyện làm ăn lâu dài cả đời, vội gì!

- Gấp thật mà! Vợ chồng mình phải thuận tình đêm nay. Mai sớm còn chạy thêm vốn liếng, hàng hóa, vật dụng... nhiều thứ nhiêu khê đấy!

Người vợ mở ngăn kéo bàn lục tìm chiếc phin, bình thản:

- Vậy à. Thế thì cùng thức. Em cũng đang muốn nói với mình một chuyện!

- Chuyện gì?

- Chuyện đời muôn thuở ấy mà! Các cụ ngày xưa có nói: "Dữ dội, đột ngột có thể rước về; nhẹ nhàng, an nhiên cũng có thể đem lại". Mọi sự đều do ta, mình ạ!

Nghe vợ nói lời là lạ, người chồng sửng sốt lặng im. Hai ngày hai đêm liền, họ gần như chỉ ở trong buồng, rủ rỉ thầm thì với nhau không lúc nào ngơi, không hề to tiếng, mấy đứa con chẳng nghe ngóng được gì. Đến ngày thứ ba, người vợ soạn một bữa ăn có những món chưa bao giờ cả nhà được nếm, dọn ra. Gia đình xúm quanh, vui vẻ ồn ã như một bữa tiệc liên hoan, nửa chiều mới tan. Và đến lúc ấy, mấy đứa con mới biết cha mẹ mình đã quyết định ly hôn! Còn nhỏ, chúng chưa biết thế là hay hay dở, là nên hay không nên, là vui hay là buồn. Chúng chỉ biết theo bố đứa trai đầu và đứa gái út, còn theo mẹ, đứa gái giữa. Gia đình chia đôi từ phút ấy. Đó là một buổi chiều nắng rất đẹp, mùa hè mà cứ vàng mơ như đang thụ Người vợ về nhà ngoại. Người chồng ở lại, để rồi cũng ra đi sau đó mấy tháng. Vợ chồng lặng lẽ ôm nhau lần cuối, gọi nhau bằng "anh, em" - điều mà họ chưa bao giờ làm trước mặt mọi người và con cái họ... Hai tháng sau, tòa xử, chấp nhận sự lựa chọn của họ sau nhiều lần giải hòa không có kết quả. Bà chánh án đã có mười lăm năm trong nghề, lần đầu tiên xử một vụ ly hôn mà cả hai bên đều nói tốt về nhau, không hề có một lời tố cáo nhau, thậm chí một lời mỉa mai, cạnh khóe... cũng không nốt. Bà chánh án dày dạn kinh nghiệm, biết không thể nào hàn gắn được nữa; vả có gì mà phải hàn gắn, họ có đổ vỡ đâu, họ từ cuộc sống này chuyển sang cuộc sống khác đấy thôi!...

Cũng mãi về sau, trong một lần về thăm quê, Thuận tình cờ gặp bà chánh án nọ… Tưởng ai xa lạ, hóa ra bà là dì họ của Thuận. Bà nói:

- Họ quá tốt với nhau nên không thể sống chung với nhau! Nếu tiếp tục, họ sẽ không còn tốt với nhau được nữa, ngay cả tốt đối với chính bản thân họ, cháu à! Song chuyện gì cũng phải có cái cớ. Cháu biết không, đứa gái giữa không phải con ruột của ông chồng; và đứa gái út cũng vậy, không phải con ruột của bà vợ!

Thuận kêu:

- Trời! Rắc rối éo le đến thế cơ à?

- Ừ, vậy mà họ xử sự cứ như không. Khi có bầu đứa gái giữa, ông chồng vừa đi xa về, bà vợ thú thật ngay. Sau đó, một lần ông chồng về, trên tay bế đứa gái út một tuổi rưỡi do một cô nhân tình nào đó ở nơi nào đó của ông ta trả, bà vợ rước đón ngay, chăm bẵm, ôm ấp, thương yêu như chính con mình rứt ruột đẻ ra...