Dàn nhạc thường cử hai bài quốc ca Pháp “La Marseillaise” do Rouget de Lisle sáng tác và quốc ca Nam triều… Dàn nhạc kèn hơi này gồm có 35 nhạc công vừa sử dụng các loại kèn của phương Tây và cả nhạc cụ dân tộc do ông Trần Văn Liêu làm nhạc trưởng.¹

Việc quốc ca Nam triều từ thời vua Khải Định đã được nhiều tài liệu cho là một bài bản đại nhạc rất phổ biến thường được tấu lên khi vua đăng đàn và xa giá hồi cung trong lễ tế Giao, tế Xã tắc… ở cung đình, hoặc ban nhạc lễ ngoài dân gian, là bài Đăng đàn cung. Bài bản Đăng đàn cung này được nhiều tài liệu cho là quốc ca triều Nguyễn với lời ca của Ưng Thiều là:

“Dậy, dậy, dậy mở mắt xem toàn châu
Đèn khai hóa rạng khắp hoàn cầu
Ngọn đường thông thương ngàn dặm, xe tàu điện, tàu nước, tàu bay
Nghề khôn khéo chạy khắp phương trời
Càng ngày văn minh càng rộng, tranh cạnh lợi quyền”…



Điệu hát truyền thống này từ trước đã được nhiều người soạn lời mới. Lời mới trên là của Nguyễn Trung Phán soạn và in trong cuốn “Dạy hát tiếng Nam” cho học sinh học hát với tên là “Có học mới hay”, do nhà in Tiếng Dân in lần thứ hai tại Huế, năm 1929.

Hoặc bài “Hồng Lạc ca” của Ưng Bình Thúc Giạ:

“Dân Hồng Lạc mình đây đã bốn ngàn năm
Gây non nước từ trước lâu dài
Ngọn cờ Hoa Lư ngời rạng
Đinh, Lê rồi lại Lý, Trần, Lê”…
 

Nguồn: http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/ bpt6k5848625d/f30.image

Đã có nhiều tác giả vẫn nhầm là quốc ca triều Nguyễn và đã trích dẫn vào các tài liệu, khảo cứu của mình.² Trẻ con ngày xưa cũng thường hát chơi trên điệu hát này là: “Chè xôi chuối để cúng ông bà, thịt gà rô ti, thịt vịt, tôm, cua, đậu xào” v.v và v.v. Vì vậy, đã gây ra sự nhầm lẫn, lẫn lộn kéo dài, xác định bài Đăng đàn cung truyền thống là quốc thiều Việt Nam đã có từ thời vua Khải Định!

Bài quốc ca An nam chính thức có tên là “Đăng đàn” - (Hymne National Annamite) vào thời Bảo Đại (1925 - 1945), được xuất bản trong tập sách giới thiệu quốc kỳ, quốc huy và quốc ca của Pháp và ba nước Đông Dương là “Hymnes & pavillons D’Indochine” in tại nhà in Viễn Đông của Pháp tại Hà Nội tháng 12 năm 1941. Bài này phỏng soạn theo khuôn mẫu bài “Đăng đàn đơn” trong hệ thống bài bản đại nhạc, kí âm theo phong cách âm nhạc phương Tây, nhưng không ghi tên tác giả chuyển soạn và ký âm. Có thể bài này mới do Nguyễn Hữu Hối ghi nhạc, Trần Như Tú phối âm, phối khí và sau đó được Nguyễn Phúc Ưng Thiều soạn lời cho học sinh hát để đón vua Bảo Đại từ Pháp về năm 1932. Vì trong bản in, trang tổng phổ ghi là “Đăng đàn”, phần dàn nhạc được rút lại cho đàn piano với phần đệm của dàn nhạc hoàn toàn theo phong cách hòa âm chiều dọc của âm nhạc châu Âu; bài hát được soạn ở giọng Đô thứ tự nhiên. Ở trang lời ca có ghi chú: “Văn bản sáng tác cho học sinh được hát trên (trong ngày) Vạn Thọ”.

Bài quốc ca Việt Nam in trong “Hymnes & Pavillons D’Indochine”, D’Extrême Orient, Hà Nội, 1941. Nguồn: Thư viện Quốc gia Pháp (Bibliothèque national de France): http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5848625d/f29.image

Bản nhạc được ký âm theo phương pháp năm dòng kẻ và lời bài Đăng đàn đã xuất bản: Trong trang in lời ca thì in là Đăng-đàn-cung (Điệu Quốc- ca) Hymne National Annamite:

Bản nhạc mới này thực chất là phỏng soạn theo âm điệu truyền thống bài “Đăng đàn đơn” được vua Bảo Đại đã kế thừa từ vua cha Khải Định và chỉ cải tiến bản quốc thiều cho “hiện đại” theo phong cách phương Tây mà thôi…

Trích điệu “Đăng đàn đơn” trong hệ thống đại nhạc cung đình để tiện so sánh:

Chính phủ Trần Trọng Kim, tháng 4/1945 trong dự thảo kiện toàn chính phủ mới, cũng đã quyết định tiếp tục lấy bài Đăng đàn làm quốc ca: “Bài quốc ca thì từ trước vẫn dùng bài “Đăng đàn” là bài ca rất cổ, mà âm điệu nghe nghiêm trang. Chúng tôi nghĩ: trước khi có bài nào hay hơn và có nghĩa lý hơn thì hãy cứ dùng bài ấy”.³

Với tư liệu trên, có thể “minh oan” cho bản quốc ca triều Nguyễn, một thời gian dài được cho là điệu nhạc “Đăng đàn cung” truyền thống.

V.P
(TCSH352&SDB29/06-2018)

.....................................................
1. Dương Quang Thiện, Sách đã dẫn tr.31-34.
2. Vĩnh Phúc (Bùi Ngọc Phúc), Âm nhạc cổ truyền Việt Nam qua báo chí nửa sau TK XX, Nxb. Thuận Hóa, Huế, 2011, tr. 85.  
3. Trần Trọng Kim (1969), Một cơn gió bụi (Kiến văn lục),  Nxb. Vĩnh Sơn, Sài Gòn.