Bảo vệ nguyên trạng hay bảo vệ  nghiêm ngặt?

Một trong những vấn đề "nóng" được dự thảo đề cập là chuyện tu bổ, bảo vệ di tích. Theo dự thảo, "khu vực I là vùng có các yếu tố gốc cấu thành di tích, phải được bảo vệ nghiêm ngặt". Theo ban soạn thảo, sở dĩ phải sửa quy định "bảo vệ nguyên trạng" trong Luật Di sản 2001 vì quy định này đã dẫn tới quan niệm cứng nhắc: bảo vệ nguyên trạng tức là phải giữ nguyên, không được làm gì; theo đó, tu bổ di tích cũng là làm mất đi nguyên trạng. Như vậy, nếu thay bằng "bảo vệ nghiêm ngặt" thì sẽ chính xác hơn. Mặt khác, "việc bảo quản, tu bổ và phục hồi di tích phải giữ gìn tối đa các yếu tố gốc cấu thành di tích và phải được lập thành dự án trình cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt" thay vì "phải bảo đảm giữ gìn tối đa những yếu tố nguyên gốc của di tích" như trong Luật Di sản năm 2001. 

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia lịch sử văn hóa lo ngại nếu thay cụm từ "bảo vệ nguyên trạng" bằng "bảo vệ nghiêm ngặt" và "yếu tố nguyên gốc" bằng "yếu tố gốc" có thể sẽ dẫn đến tình trạng làm mới hoặc phá hỏng di tích mà người thực hiện không phải chịu trách nhiệm gì. Hơn nữa, định nghĩa "yếu tố gốc cấu thành di tích là yếu tố có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, thẩm mỹ, được hình thành từ đầu hoặc được bổ sung trong quá trình bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh" trong dự thảo luật có thể dẫn đến những cách hiểu khác nhau, từ đó, dẫn đến những ứng xử khác nhau trong công tác tu bổ.

Họa sĩ, nhà nghiên cứu mỹ thuật cổ Phan Cẩm Thượng thắc mắc, theo báo cáo giải trình thì cả hai quy định "bảo vệ nghiêm ngặt" trong dự thảo và "bảo tồn nguyên trạng" trong luật hiện hành đều có lý do tồn tại. Nhưng trên thực tế, ông Thượng lại thấy những quy định kiểu này rất thiếu so với thực tại và do vậy, cũng rất khó thực thi bởi không tính đến những yếu tố cụ thể, như loại hình vật liệu trùng tu.

Chẳng hạn, với một số công trình kiến trúc đá, việc bảo tồn nguyên trạng chắc chắn sẽ tốt hơn so với bảo vệ nghiêm ngặt vì nếu không bảo tồn nguyên trạng thì di sản ấy sẽ biến mất. Song, ở Việt , phần lớn công trình kiến trúc là đình, chùa và vật liệu kiến trúc chủ yếu là gỗ, gạch. Vì vậy, rất khó có thể bảo tồn nguyên trạng được, nhất là trong điều kiện những vật liệu ấy đã mối mọt, xuống cấp thì còn đâu "nguyên trạng"? Thậm chí, ngay định nghĩa thế nào là "nguyên trạng" cũng phải làm rõ tính thời điểm. Bởi, phần lớn các di tích ở Việt đều được tu bổ qua nhiều thời kỳ. Vậy thì, "nguyên trạng" là "nguyên trạng" ở thời nào? "Có trường hợp kiến trúc gạch, gỗ đang bị xuống cấp, nhưng người ta chỉ tìm cách chống đỡ để di tích không bị sập chứ không xây sửa gì hết thì cũng được coi là giữ nguyên trạng hay sao?", ông Thượng phân tích.