Lúc nào đứng trước nhà văn Vũ Tú Nam, tôi cũng mang cảm giác an toàn. Và cảm giác ấy không phải chỉ của riêng tôi mà của hầu hết những người từng tiếp xúc ông, dù chỉ một lần. Nhà thơ cựu binh Mỹ Kevin Bowen, Giám đốc Trung tâm William Joiner (Mỹ), một trung tâm nghiên cứu chiến tranh Việt Nam thông qua văn chương là tổ chức đầu tiên dịch văn học cách mạng Việt Nam truyền bá cho công chúng Mỹ lúc nào cũng hỏi thăm nhà văn Vũ Tú Nam mỗi khi chúng tôi gặp nhau ở Mỹ hay ở Việt Nam. Nhà văn Vũ Tú Nam, nhà thơ Chính Hữu, nhà văn Hữu Mai, nhà thơ Hữu Thỉnh là những người đặt viên gạch đầu tiên dựng nên cây cầu hữu nghị giữa các nhà văn Việt Nam và Mỹ sau chiến tranh, tham gia tác động không nhỏ vào tiến trình bình thường hóa quan hệ Việt- Mỹ. Chủ tịch danh dự của Trung tâm William Joiner hồi đó là Thượng nghị sĩ John Kerry đã thấu hiểu những mong muốn của các nhà văn cựu binh Mỹ là bạn ông và đứng về phía họ. Nhà văn Vũ Tú Nam cũng là nhà thơ Việt Nam đầu tiên xuất hiện trong thơ của Kevin Bowen. Kevin nói: "Vũ Tú Nam đã thay đổi tôi rất nhiều trong cách nhìn về những nhà văn cộng sản". Bởi thế, hình ảnh nhà văn Vũ Tú Nam hiện lên trong thơ Kevin giống như một "thiền sư" ngập tràn tinh thần văn hóa Việt: Ðêm nay, đêm trà sen/Dâng chén, dâng ngang mày/Gương mặt ông khuất khuất/Trong hương trà ngây ngất/Như dòng sông nhẹ trôi (Trà sen - tặng Vũ Tú Nam, Nguyễn Quang Thiều dịch).

Một hình ảnh hoàn toàn là Vũ Tú Nam. Ông mang một gương mặt ung dung với một nụ cười hiền từ và lặng lẽ. Lúc nào gặp ông, tôi cũng cảm nhận được bàn tay "rất lớn", dày và ấm của ông đặt lên vai tôi và hỏi thăm tôi công việc sáng tác như cách hỏi thăm của một bậc cha chú. Tôi gọi ông bằng chú, xưng cháu. Cách xưng hô này tôi chỉ dùng với một vài nhà văn lớn tuổi. Tôi có những kỷ niệm vô tình nhưng đặc biệt về ông. Tôi trở thành hội viên Hội Nhà văn Việt Nam trong nhiệm kỳ ông là Tổng Thư ký Hội Nhà văn (khóa 4). Hồi đó, cứ nộp một cái đơn, rồi đến một ngày thấy giấy mời đến nhận thẻ hội viên mà chẳng biết ai là thành viên hội đồng chuyên môn, lại cũng chẳng quen ai là Ủy viên Ban Chấp hành cả. Cũng trong nhiệm kỳ của mình, nhà văn Vũ Tú Nam cùng Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam khóa 4 đã tạo nên một đời sống văn học thật ấn tượng với các giải thưởng được trao cho Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh, Mảnh đất lắm người nhiều ma của Nguyễn Khắc Trường, Bến không chồng của Dương Hướng. Và cũng trong nhiệm kỳ đó, tôi đã được ông và Ban Chấp hành trao giải thưởng Hội Nhà văn hằng năm (1993) cho tập thơ Sự mất ngủ của lửa. Nhà thơ Hữu Thỉnh kể, nhà văn Vũ Tú Nam đã gọi ông và "bàn nhau" bằng mọi giá phải trao giải thưởng năm đó cho tập thơ này của tôi. Và hai ông cùng nhà thơ Chính Hữu đã tìm cách thuyết phục Ban Chấp hành Hội Nhà văn năm đó bỏ phiếu cho Sự mất ngủ của lửa. Ngày trao giải là ngày đầu tiên tôi tiếp xúc trực tiếp với ông. Trước đó, tôi chưa một lần tiếp xúc với ông như thế, kể cả khi tôi dự lễ kết nạp hội viên năm 1991. Trước lễ trao giải, nhà văn Vũ Tú Nam bước đến bắt tay chúc mừng tôi. Ông khen tập thơ của tôi và nói một câu làm tôi thật sự "choáng váng" vì hạnh phúc. Nhưng có lẽ khi nào viết hồi ký tôi mới viết chuyện đó ra. Rồi ông nói với tôi, hãy cứ thế mà viết và viết tự do hơn nữa, đừng phụ thuộc điều gì ngoài thơ ca. Ông bảo, rồi sẽ có những ý kiến trái ngược về tập thơ của tôi nhưng đó là điều rất bình thường. Hồi đó, tôi mới ngoài 30 tuổi, nên những lời động viên, dặn dò của ông thật sự vô cùng quan trọng. Và tôi đã im lặng để viết cho tới bây giờ, không nói lại một lời với những ý kiến phê phán tập thơ đó.

Đến một ngày tôi được phân công về Nhà xuất bản Hội Nhà văn làm Giám đốc, nơi nhà văn Vũ Tú Nam từng làm Giám đốc khi tôi còn là một chàng trai lơ ngơ và khi nhà xuất bản còn mang cái tên là Nhà xuất bản Tác phẩm mới. Sau đó ông đi từ nhà xuất bản ở phố Nguyễn Du đến phố Nguyễn Ðình Chiểu trở thành người đứng đầu Hội Nhà văn Việt Nam. Những năm tháng đó, Nhà xuất bản Tác phẩm mới là nơi cho ra đời nhiều tác phẩm văn học Việt Nam đương đại quan trọng. Nếu quan sát cách sống của ông, ít ai nghĩ rằng nhà văn Vũ Tú Nam lại là người mở rộng bàn tay để đón chào những tác phẩm văn học đổi mới một cách mạnh mẽ và đột phá khi ông làm Giám đốc Nhà xuất bản và cả khi ông là người đứng đầu Hội Nhà văn. Bởi trong cuộc sống, ông luôn sống với một phong thái điềm đạm, lịch lãm và tinh tế. Văn chương của ông đã chứa đựng cốt cách, văn hóa và tình yêu con người như Sống với thời gian hai chiều, Mùa xuân tiếng chim, Văn ngan tướng công... Tôi mang cảm giác ông là người không có khả năng nổi giận và mọi sự náo động hay cực đoan khi lọt vào con người ông đều được hóa giải và trở nên yên bình. Thế nhưng có những tác phẩm của ông lại "vũ bão" hơn phong cách sống điềm đạm của ông cũng như ông là người có khả năng đón nhận những tác phẩm "gai góc" của văn học trong thời kỳ đổi mới. Ðấy là một điều đặc biệt của ông và cũng là sự đóng góp lớn của ông với văn học. Một đóng góp rất lớn nữa của ông chính là nhân cách của ông - nhân cách của một con người và nhân cách của một người cầm bút.

Theo Nguyễn Quang Thiều - NDĐT