* Thưa GS, theo ông, “bi kịch” của những sự bất cập ở lễ hội là do đâu?

- Tôi không dùng từ “lễ hội” đâu, tôi dùng từ hội của dân. Là bởi vì cái hội đối với bà con nhân dân - rất là thiêng liêng. Đó là dịp để vừa kết thúc, vừa mở ra, như ta thường nói là “tống cựu nghinh tân”. Nó ảnh hưởng đến cả một năm làm ăn của người ta nên ai cũng rất nghiêm túc.

Còn từ ngày Việt đi vào kinh tế thị trường, có sự khuyến khích phải đổi mới lễ hội, người ta bắt đầu “đổi mới” bằng cách (theo như tôi theo dõi thấy): hoặc cắt xén, hoặc là thêm gì đó vào so với lễ hội cũ.

Thế thì cắt cái gì, thêm cái gì vào, trong quy chế của cơ quan quản lý văn hóa không thấy nói rõ. Cho nên họ cắt xén và thêm thắt vào lễ hội với nhiều mục đích khác nhau, trong đó có mục đích là nhân tiện lễ hội thì “kiếm chút”. Trong quy chế không có đoạn “cấm kiếm chút đỉnh” (cười).

* Vậy chúng ta phải làm gì để tránh những lệch lạc đáng tiếc đó, thưa GS?

- Giữa bối cảnh hiện nay chúng ta phải đi lại từ đầu thôi. Tức là đi tìm về cái bản chất của ngày hội xưa kia rằng vì sao nó nghiêm túc thế. Rằng bây giờ cơ sở cho sự nghiêm túc đó có còn tồn tại hay không? Nó còn và mất đi cái gì?

Và tôi muốn trở lại câu hỏi: chúng ta làm lễ hội vì ai, cho ai, và vì cái gì? Nếu chúng ta xác định được đúng các câu đó thì quy chế lễ hội phải (sửa) đổi một chút hoặc nhiều chút. Tôi hi vọng có lẽ đã đến lúc phải nhìn lại những quan niệm “thời mới” của chúng ta về cái mà ngày nay ta thường gọi là lễ hội.

* Đó là vấn đề quy chế cần... bàn thảo. Nhưng rõ ràng có những thứ mà quy định, quy chế, các biển cấm treo rất rõ ràng song chẳng ai thực hiện và những điều cấm đó tràn ngập.

Một trong những bức xúc nhất về lễ hội hiện nay là an ninh trật tự kém, trộm cắp tràn lan, xả rác bừa bãi, bán hàng “chặt chém” khách rồi chiếm hết khuôn viên di tích; thịt thà, nhang khói, tiền thật tiền giả rải kín không gian lẽ ra cần thanh tịnh của việc hành lễ... Theo ông, làm sao tránh được các nạn đó?

- Phải xem lại ai chịu trách nhiệm về hội lễ đó. Họ phải bị kiểm điểm và phải tự kiểm điểm chứ. Theo tôi biết, cơ quan văn hóa địa phương và chính quyền, lực lượng chức năng, các ban quản lý di tích - lễ hội phải chịu trách nhiệm trong vấn đề này. Các cơ quan liên quan phải quản lý, giám sát thực hiện các quy định đó.

Chúng ta có thói quen là cứ ra quy chế rồi coi như xong, ai thực hiện, thực hiện như thế nào và bằng cách nào chúng ta cũng không quy trách nhiệm cụ thể với sự giám sát rõ ràng.