Nhiều cái tên đã dần quen thuộc và trở thành văn hiệu có uy tín với độc giả như Hiền Trang, Huỳnh Trọng Khang, Đức Anh, Lê Quang Trạng… Nhiều tác phẩm đã tạo được ấn tượng tốt, cho dẫu đó là tác phẩm đầu tay của các cây bút trẻ như Người ngủ thuê, Nxb. Trẻ, 2014 (Nhật Phi), Em chỉ nói những điều họ muốn, Nxb. Hội Nhà văn, 2019 (nữ nhà văn Miao - Nguyễn Ngọc Linh). Văn học 9x còn ghi nhận nhiều cái tên đáng chú ý khác như Nguyễn Dương Quỳnh (Thỏ rơi từ mặt trăng, Nxb. Trẻ, 2016, Thiên cầu ma thuật, Nxb. Phụ nữ, 2020), Phạm Bá Diệp (Yagon - Những kẻ vô cảm, Nxb. Trẻ, 2018), Đặng Hằng (Nhân gian nằm nghiêng, Nxb. Trẻ, 2017), Hoàng Yến (Săn mộ, Nxb. Văn học, 2019, Thượng Dương, Nxb. Phụ nữ Việt Nam, 2020), Thái Cường (Những mảnh mắt nhìn, Nxb. Văn hóa - Văn nghệ, 2017, Gam lam không thực, Nxb. Tổng hợp, 2018, Người chết thuê, Nxb. Tổng hợp, 2019), Nguyễn Hoàng Mai (Đung đưa trên những đám mây, Nxb. Hội Nhà văn, 2018), Meggie Phạm (Tôi và em, Nxb. Trẻ, 2013, Giám đốc và em, Nxb. Trẻ, 2011, Hoàng tử và em, Nxb. Trẻ, 2010, Người xa lạ và em, Nxb. Trẻ, 2012), Mai Thảo Yên (Người lạ, Nxb. Trẻ, 2018), Phạm Thu Hà (Sau những ngày mưa, Nxb. Trẻ, 2018), Bạch Đằng (Những đứa con cổ tích, Nxb. Trẻ, 2018)… Điểm qua một số cái tên của các cây bút 9x, có thể hình dung được về một vệt văn chương nối tiếp văn chương của các thế hệ trước, khi sức viết của họ bắt đầu chững lại. Căn cứ vào số lượng tác giả, tác phẩm văn học 9x, cũng không cần quá lo ngại về câu chuyện văn chương Việt sẽ đi về đâu. Có thể khẳng định về một sự trỗi dậy của văn học 9x trong hơn hai thập niên đầu thế kỷ XXI. Và về lâu dài, sẽ không ít các nhà văn 9x được nhắc tên một cách trang trọng bên cạnh các nhà văn 8x, 7x…, trong những tổng kết về văn chương Việt Nam nửa đầu thế kỷ XXI.

Sự dấn thân vào văn chương thông qua nhiều đề tài, thể loại của thế hệ nhà văn 9x là điều rất đáng ghi nhận. Đặc biệt, nhiều cây bút 9x đã thử nghiệm với thể loại tiểu thuyết, “dấn thân vào thể loại từng là “cửa tử” của nhiều người” (Mai Anh Tuấn). Chẳng hạn, suy tư nghiêm túc và sâu sắc về thói quen dùng mạng xã hội của người trẻ, nhà văn Miao (Nguyễn Ngọc Linh) đã thử sức với đề tài bắt nạt qua mạng xã hội ở tiểu thuyết đầu tay Em chỉ nói những điều họ muốn. Hay dấn thân vào thể loại giả tưởng để nhận diện sự chi phối của công nghệ đối với đời sống con người, tiểu thuyết Người ngủ thuê của Nhật Phi đã buộc người đọc phải giật mình và tái nhận thức về cuộc sống của một xã hội kỹ trị đang ngày càng làm suy thoái các giá trị tinh thần. Dẫu không phải tác phẩm nào cũng thực sự xuất sắc, song, các nhà văn thế hệ 9x đã từng bước định hình được nghiệp viết.

1. Những chủ đề hiện sinh của văn học thế hệ 9x

Văn học 9x chưa phát triển thành những khuynh hướng văn học rõ rệt như văn học của các thế hệ đi trước. Tuy vậy, có thể thấy sự đa dạng trong việc lựa chọn đề tài của các tác giả trẻ này. Về văn học giả tưởng, có thể kể đến Nguyễn Dương, Phạm Bá Diệp, Nhật Phi, Maik Cây… Về văn học đề tài lịch sử, lấy cảm hứng từ lịch sử, Huỳnh Trọng Khang, Đặng Hằng, Hoàng Yến là những cái tên tiêu biểu. Ưa chuộng lối viết hiện thực huyền ảo, Hiền Trang là cây bút gây được ấn tượng với độc giả. Kể cả với thể loại trinh thám, truyện tâm lý ly kỳ vốn không phải là thế mạnh của văn chương Việt, một số nhà văn 9x như Đức Anh, Võ Chí Nhất cũng ít nhiều khiến độc giả tin tưởng và chờ đợi một khuynh hướng văn học mới bên cạnh các khuynh hướng văn học đã ổn định và có nhiều thành tựu. Ghi nhận, chờ đợi và tin tưởng hơn nữa thế hệ nhà văn 9x có lẽ là một thái độ cần thiết đối với giới phê bình, nghiên cứu và đông đảo bạn đọc hiện nay.

Không hình thành một khuynh hướng văn học hiện sinh, cũng không chủ đích sáng tác theo tinh thần của chủ nghĩa hiện sinh, song, khi bàn đến các vấn đề về đời sống và thân phận con người, nhiều cây bút 9x đã chạm đến các chủ đề hiện sinh và thể hiện những cái nhìn sâu sắc của một lớp nhà văn trẻ chưa thật nhiều trải nghiệm. Chẳng hạn, Huỳnh Trọng Khang đã có những cái nhìn rất sâu về chiến tranh và xã hội miền Nam trước 1975, dù anh là đứa con của thời bình, của một đất nước Việt Nam ở thời kỳ đổi mới. Hoặc, chỉ lựa chọn kể về những chuyện của chính mình, như cách mà Hiền Trang đã chia sẻ: “Tôi chỉ biết kể cái tôi của mình”, các nhà văn 9x đã từ những sâu thẳm riêng tư của cá nhân để nhận diện đời sống và thân phận con người từ những khía cạnh hiện sinh. Điều đáng chú ý là các cây bút trẻ 9x rất có ý thức và chủ động trong việc viết nhằm tạo nên những giá trị riêng biệt, độc đáo của một thế hệ người viết mới. Và bằng cách chạm đến những góc khuất trong tâm hồn người trẻ tuổi, văn chương thế hệ 9x đã có một nội lực riêng, dù chủ yếu chỉ dừng lại ở những tiểu tự sự với những đề tài, chủ đề quen thuộc, gần gũi.

Không chủ đích viết hiện sinh, song, cảm thức hiện sinh vẫn hiện diện rõ rệt trong tác phẩm của nhiều nhà văn 9x, ngay từ nhan đề. Với tiểu thuyết trinh thám Nhân sinh kép: Sống hai cuộc đời (Nxb. Phụ nữ Việt Nam, 2024), Đức Anh đã đặt ra giả thiết về hai thân phận cùng tồn tại trong một con người, suy tư về những khả thể của đời người trong những tình huống hiện tồn đa dạng. Sự thành công của Nhân sinh kép: Sống hai cuộc đời đã cho thấy tinh thần hiện sinh có thể được thể hiện ở nhiều thể loại, kể cả những thể loại giàu tính chất giải trí như tiểu thuyết trinh thám, mà tiểu thuyết của Đức Anh là một ví dụ tiêu biểu. Các tác phẩm Trăng trong cõi (Phạm Thúy Quỳnh), Nhân gian nằm nghiêng (Đặng Hằng), Những mảnh mắt nhìn (Thái Cường), Người ngủ thuê (Nhật Phi)…, cũng là những tác phẩm mà dấu vết hiện sinh đã lộ diện ngay từ nhan đề, như một ký hiệu để nhận diện toàn bộ tiểu thuyết và những trăn trở về các khả thể đời người trong đó.

Quan tâm đến những người trẻ tuổi, nhất là những con người lạc lõng, cô đơn, hoang mang, vô định trước đời sống, các tác phẩm của Hiền Trang thường giàu chất hiện sinh. Với các tập truyện ngắn Giấc mộng lang thang trên đồng cỏ úa (Nxb. Trẻ, 2018), Dưới mái hiên đêm, những khách lạ (Nxb. Đà Nẵng, 2020), Những khán giả ngồi trong bóng tối (Nxb. Kim Đồng, 2023) hay truyện dài Chopin biến mất (Nxb. Trẻ, 2022), tiểu thuyết Quán bar trong bụng cá voi, (Nxb. Văn học, 2023)… Hiền Trang gây ấn tượng với độc giả bởi những thân phận loay hoay tìm kiếm hạnh phúc và kết nối với cuộc đời. Thế giới nhân vật trong tác phẩm của Hiền Trang gợi lên chân dung của những người Việt trẻ tuổi - thế hệ gắn với công nghệ, mạng xã hội vốn giàu tính kết nối, nhưng không khỏi không có lúc cô đơn, loay hoay trong những lựa chọn, trăn trở về bản sắc và căn tính.

Đa đề tài, đa thể loại, đa phong cách, văn học 9x chạm đến các chủ đề hiện sinh với các cách thức khác nhau. Nếu như trước đây, các tác phẩm hiện sinh của các nhà văn lớp trước thường đề cập đến chiến tranh, tình yêu, cái chết, phận người bằng lối viết tái hiện hiện thực đời sống, thì với nhiều tác giả 9x, những vấn đề về thân phận có thể được thể hiện qua một hiện thực của trực giác, tâm linh, một hiện thực huyền ảo, kỳ bí với các mô típ hiện đại như “xuyên không”, xóa bỏ ranh giới không thời gian, đặt ra các tình huống về ngày tận thế. Từ câu chuyện của “cõi mơ”, với tác phẩm Người ngủ thuê, Nhật Phi đã đặt ra một tình huống thú vị để nhận diện thân phận con người. Cũng tạo một không gian phi thực, Maik Cây, qua bối cảnh ngày tận thế ở tiểu thuyết Wittgenstein của thiên đường đen, đã đặt ra nhiều vấn đề đáng suy tư qua giả định về tình huống con người bị đẩy vào nơi tận cùng của thế giới. Chọn hình thức “xuyên không” để trở về với quá khứ, đối thoại với tiền nhân, các tác phẩm của Đặng Hằng (Nhân gian nằm nghiêng, Nxb. Trẻ, 2017), Phạm Thúy Quỳnh (Trăng trong cõi) hay Bạch Đằng (Những đứa con thời cổ tích, Nxb. Trẻ, 2017), Hiền Trang (Giấc mộng lang thang trên đồng cỏ úa), Minh Moon (Hạt hòa bình), trình hiện một chân dung tinh thần của thế hệ trẻ trong một thế giới mới hỗn loạn. Không chủ đích tuyên bố về các vấn đề hiện tồn từ cái nhìn của triết học, song các tác giả 9x đã để các nhân vật có cơ hội tra vấn bản thể và xác lập nhân vị hiện sinh thông qua các lựa chọn sống của mình.

Ưu tư về cuộc sống của người trẻ là một trong những chủ đề nổi bật của các nhà văn thế hệ 9x. Loay hoay tìm ý nghĩa của tồn tại trong những ngày tháng sống cùng với những trống rỗng, cô đơn, Cánh đồng ngựa, Nxb. Trẻ, 2017 của Nguyên Nguyên gây nên những ám ảnh sâu sắc về đời sống của giới trẻ. Tìm cách định vị bản thân trong những giông bão cuộc đời, là cách mà nhân vật của Phạm Thu Hà tìm kiếm mình Sau những ngày mưa, Nxb. Trẻ, 2018. Nhân vật trong Người lạ của Mai Thảo Yên, từ thân phận nhập cư cũng đã trình hiện kiểu con người khao khát kiếm tìm căn tính và bản ngã giữa những chông chênh của các lằn ranh văn hóa. Những ưu tư về đời sống và thân phận luôn hiện diện trong trang văn của các cây bút 9x, cho dầu họ có ý thức hay không trong việc thể hiện một đời sống hiện sinh của giới trẻ. Những người trẻ trong văn chương của các nhà văn 9x, suy cho đến cùng cũng chính là một gương mặt khác của họ trong hành trình dấn thân, lựa chọn và chịu trách nhiệm trước đời sống cũng như nghiệp văn chương.

2. Văn chương Huỳnh Trọng Khang và những diễn ngôn thân phận

Năm 2016, Huỳnh Trọng Khang là một trong những cái tên được nhắc đến nhiều nhất trong giới văn học khi tiểu thuyết đầu tay Mộ phần tuổi trẻ được xuất bản và giúp anh nhận giải “Phát hiện mới” - Sách Hay 2017. Mộ phần tuổi trẻ ngay lập tức nhận được sự quan tâm của đông đảo bạn đọc và gây nên không ít tranh luận xung quanh đề tài chiến tranh và bối cảnh đặc biệt của cuốn tiểu thuyết. Người ta ngạc nhiên và bị ấn tượng mạnh không phải chỉ ở nội dung, đề tài, giá trị nghệ thuật của tác phẩm mà còn là ở tác giả của cuốn tiểu thuyết gây xôn xao dư luận này - một chàng trai vừa mới qua tuổi 20. Mộ phần tuổi trẻ được đánh giá cao và cùng với đó là sự kỳ vọng và chờ đợi dành cho nhà văn trẻ Huỳnh Trọng Khang; cho dẫu không phải không có những hoài nghi, lo lắng về những trường hợp “vụt sáng” để rồi “sớm nở tối tàn” trong lịch sử văn chương Việt.

Năm 2018, Huỳnh Trọng Khang ra mắt tiểu thuyết Những vọng âm nằm ngủ, chỉ sau hai năm kể từ khi xuất bản tiểu thuyết Mộ phần tuổi trẻ. Những vọng âm nằm ngủ không gây “ồn ào” như Mộ phần tuổi trẻ, nhưng là tiểu thuyết khiến độc giả quên mất độ tuổi, và cái “trẻ” của nhà văn. Huỳnh Trọng Khang trở thành cái tên được nhớ, được nhắc đến nhiều hơn cả trong những bài phê bình, nghiên cứu về hiện tượng văn chương trẻ ở Việt Nam, đặc biệt là văn chương của các nhà văn thế hệ 9x.

Huỳnh Trọng Khang tạo dựng được danh tiếng nhờ vào tiểu thuyết, được biết đến rộng rãi nhờ hai tiểu thuyết liên tiếp xuất hiện trong một khoảng thời gian ngắn là Mộ phần tuổi trẻ và Những vọng âm nằm ngủ. Tuy vậy, ngoài tiểu thuyết, Huỳnh Trọng Khang còn viết truyện ngắn, làm thơ và vẫn âm thầm sáng tác, không ồn ào và gây chú ý như những tiểu thuyết kể trên. Năm 2021, tập truyện ngắn Phật trong hẻm nhỏ của anh ra đời - và người ta lại bất ngờ bởi những câu chuyện mang cảm quan tôn giáo vốn ít có ở những người trẻ tuổi. Sau hai năm kể từ tập truyện Phật trong hẻm nhỏ được xuất bản, năm 2023, Huỳnh Trọng Khang cùng lúc gây ấn tượng với truyện dài Nơi không có tuyết và tiểu thuyết Bể trăng côi. Và vừa mới đây, ngay trong năm 2025 này, truyện vừa Bầy cừu bay ngang thành phố của Huỳnh Trọng Khang được xuất bản, góp phần khẳng định thêm uy tín của anh trong địa hạt văn học thiếu nhi. Như vậy, không tính các tác phẩm thơ, truyện đăng lẻ trên báo chí, đến nay, sau mười năm kể từ ngày công bố tác phẩm đầu tiên, Huỳnh Trọng Khang đã có 3 tiểu thuyết, 1 tập truyện ngắn, và 2 truyện vừa - khi tác giả chỉ vừa mới qua tuổi ba mươi. Và như thế, thành tựu văn học của Huỳnh Trọng Khang là đáng trân trọng và đáng mơ ước với bất kỳ một nhà văn nào, nhất là “khi người ta trẻ”. Đặc biệt, ba cuốn tiểu thuyết Mộ phần tuổi trẻ, Những vọng âm nằm ngủ và Bể trăng côi thật sự là ba tác phẩm “nặng ký” khi quan tâm đến chiến tranh và dịch bệnh, những đề tài lớn của văn học, gắn với những chủ đề hiện sinh của đời sống và thân phận con người.

Mộ phần tuổi trẻ là tiểu thuyết được trần thuật dựa trên mạch hồi ức của người kể chuyện xưng “tôi”, con trai của một viên tướng trong chính quyền Sài Gòn, cũng là nhân vật trung tâm của tác phẩm. “Tôi” không tham gia chiến trận, nhưng vẫn bị lôi vào cuộc chiến với những khốc liệt, mất mát, những suy sụp, đổ vỡ. “Tôi” chứng kiến anh trai hóa điên sau khi trở về từ chiến trường và chết trong sự quên lãng của gia đình, của xã hội. “Tôi” tận mắt nhìn thấy một người anh trai khác chủ động đón nhận cái chết để nhường quyền sống cho em trai - cũng chính là “Tôi”. “Tôi” yêu một người con gái ở bên kia chiến tuyến mà rốt cuộc tình yêu không thể thắng được… Không chia chương mục, không kể theo trật tự tuyến tính, Mộ phần tuổi trẻ là một dòng chảy của ký ức, của tâm trạng một người đã đi qua chiến tranh và chứng kiến sự bế tắc, lạc lối của một thế hệ tuổi trẻ hoang mang trong những nhiệt huyết lý tưởng và những lựa chọn hiện tồn. Viết về chiến tranh và tình yêu, về tuổi trẻ và thân phận con người, với Mộ phần tuổi trẻ, Huỳnh Trọng Khang đã dựng lại được không khí của xã hội miền Nam những năm 60, 70 với những rối ren về lịch sử, chính trị. Dẫu còn có một vài chi tiết, sự kiện lịch sử trong tác phẩm gây nên tranh luận và những đón nhận chưa thuận chiều, Mộ phần tuổi trẻ thực sự là tiểu thuyết có giá trị, bổ sung vào danh sách những tiểu thuyết hay về đề tài chiến tranh, nhất là về chiến tranh ở miền Nam Việt Nam những năm 60, 70 vốn chưa có nhiều tác phẩm đề cập.

Tiếp tục đề tài chiến tranh và những bi kịch hiện sinh của con người, Những vọng âm nằm ngủ xuất hiện hai năm sau Mộ phần tuổi trẻ và một lần nữa khẳng định tư duy tiểu thuyết chững chạc ở nhà văn trẻ Huỳnh Trọng Khang. Những vọng âm nằm ngủ không kể chuyện theo lối tuyến tính mà dán ghép các mảnh hiện thực, mảnh số phận; nhòe mờ về không gian, thời gian; dung hợp vào tiểu thuyết nhiều thể loại văn học khác.

Nếu Mộ phần tuổi trẻ và Những vọng âm nằm ngủ là những tiểu thuyết đề tài chiến tranh, thì Bể trăng côi, tiểu thuyết mới nhất của Huỳnh Trọng Khang lại viết về đề tài dịch bệnh. Bể trăng côi là một kiểu tiểu thuyết khác, một hướng đi khác so với hai tiểu thuyết trước, song vẫn thể hiện rõ cái nhìn già dặn và tư duy tiểu thuyết vững vàng của nhà văn trẻ sinh năm 1994 này. Bể trăng côi có kết cấu song tuyến, kể về hành trình của hai nhà sư (một là nhà sư Huyền Trang của quá khứ; một là chú tiểu ở thời hiện đại) trong hành trình tìm đạo và vướng vào các trận dịch bệnh lớn. Mạch truyện thứ nhất kể về một chú tiểu rời chùa, tìm đến núi Sa Mạo theo nguyện vọng của sư phụ chú nhưng bị kẹt giữa thành phố trong đợt dịch Covid và phải sống nhờ một gia đình ba thế hệ, chứng kiến cái chết của nhiều người trong gia đình. Mạch truyện thứ hai kể về sư Huyền Trang đời Đường Trung Quốc trên đường đi thỉnh kinh cũng đã chứng kiến các nỗi khổ đau, sân, hận của con người trong dịch bệnh và từ đó ngộ Đạo. Chọn đề tài dịch bệnh, lại mượn các câu chuyện của Phật giáo, tiểu thuyết Bể trăng côi đã thể hiện một cái nhìn sâu sắc về số phận con người trong những vật lộn hiện sinh, trong quá trình tìm Đạo giữa Đời.

Văn chương Huỳnh Trọng Khang khá già dặn so với tuổi đời của tác giả. Nếu chỉ đọc tác phẩm, thật khó có thể hình dung tác giả của những tác phẩm nhìn sâu vào các vấn đề lớn của nhân loại như chiến tranh, dịch bệnh, tôn giáo… lại là một nhà văn thế hệ 9x. Và vì chọn các đề tài vốn cần những trải nghiệm phong phú, những suy tư sâu sắc về các phương diện hiện sinh của đời sống và con người, các tác phẩm của Huỳnh Trọng Khang hoặc buốt nhức suy tư (Mộ phần tuổi trẻ, Những vọng âm nằm ngủ), hoặc nhẹ nhàng triết lý (Phật trong hẻm nhỏ, Bể trăng côi)… Tác phẩm của Huỳnh Trọng Khang dù ở thể loại nào, dù thiên về đề tài nào cũng đều hướng đến nhận diện thân phận con người, thân phận dân tộc, thân phận lịch sử. Có thể nói, diễn ngôn tiểu thuyết của Huỳnh Trọng Khang là diễn ngôn thân phận, là những câu chuyện, những tiếng nói của các ưu tư và tồn tại hiện sinh.

Không phải ngẫu nhiên mà chủ nghĩa hiện sinh ra đời và phát triển xung quanh các cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất và thế giới thứ hai. Không phải ngẫu nhiên mà các quốc gia bị lôi kéo vào các cuộc thế chiến như Đức, Pháp, Nga, Nhật… lại có những tác phẩm văn học hiện sinh tiêu biểu. Chiến tranh làm lộ ra sự bất toàn, phi lý của đời sống. Chiến tranh cũng là nguyên nhân khiến kiếp người trở nên mong manh, vô nghĩa lý. Các tác phẩm viết về chiến tranh, vì vậy, thường giàu tinh thần hiện sinh, cho dẫu nhà văn có ý thức hay không có ý thức đưa các triết lý, quan niệm hiện sinh vào các tác phẩm của mình. Nhà văn Đức Erich Maria Remarque đã gây chấn động cả thế giới khi kể về số phận của một toán lính sống sót trong chiến tranh ở tiểu thuyết Phía Tây không có gì lạ, một trong những tiểu thuyết xuất sắc nhất về thế chiến thứ nhất. Remarque tiếp tục chạm đến các vấn đề cốt lõi của hiện sinh đời người với tiểu thuyết Thời gian để sống và thời gian để chết; giúp thế giới biết rằng không phải người Đức nào cũng khát máu và không phải người Đức thì không đau đớn, mất mát vì chiến tranh. Những suy tư, những ước mơ và thái độ “phản chiến” của Ernst Graeber, một người lính Đức quốc xã, vào những ngày cuối cùng của cuộc chiến tranh thế giới thứ hai đã khiến người đọc có một cái nhìn khác về chiến tranh, về số phận của người lính từ góc độ của những con người hiện sinh, con người cá thể. Hiện tượng Erich Maria Remarque đã chứng minh rất rõ rằng tiểu thuyết đề tài chiến tranh là mảnh đất màu mỡ cho những suy tư hiện sinh, cho những diễn ngôn thân phận được cất tiếng.

Chọn đề tài chiến tranh, Huỳnh Trọng Khang đã góp thêm những tiếng nói về thân phận con người, thân phận tình yêu cùng những hoang mang của một thế hệ tuổi trẻ lạc lối những năm 60, 70 ở miền Nam Việt Nam. Huỳnh Trọng Khang đã có một lựa chọn táo bạo khi tái hiện lại một giai đoạn lịch sử đặc biệt của dân tộc Việt Nam, một giai đoạn đầy biến động vẫn chưa được khai thác nhiều trong văn học bởi những nhạy cảm chính trị và những góc nhìn khó có thể bao quát toàn cảnh. Chính quyền Việt Nam Cộng hòa sụp đổ; sự hoảng loạn của binh lính  trong ngày tàn của chế độ; những đổ nát của đô thị và thời cuộc cùng sự tàn phá của chiến tranh…, tất cả tạo nên một không khí thời đại mà những ưu tư hiện sinh của con người dễ có cơ hội được hiển lộ rõ rệt nhất trong đời sống. Bối cảnh ấy không dễ cho một tác giả thế hệ 9X có thể hình dung, cảm nhận và hiểu đúng. Nhưng bối cảnh ấy lại thuận lợi để người viết khai thác sâu các phương diện hiện sinh của đời người. Chọn tái hiện chiến tranh và phận người trong bối cảnh xã hội miền Nam những năm 60, 70 của thế kỷ XX ở Việt Nam, Huỳnh Trọng Khang có cơ hội để làm rõ các câu chuyện liên quan đến thân phận con người, thân phận lịch sử, thân phận dân tộc. Tiểu thuyết Mộ phần tuổi trẻ và Những vọng âm nằm ngủ tràn đầy những câu chuyện, những tiếng nói thân phận như thế.

Tiểu thuyết Mộ phần tuổi trẻ đã chạm đến những trăn trở riêng tư của con người về cuộc sống, lý tưởng, tình yêu; về sự sống, cái chết, những đam mê và những bất lực, bế tắc… Những vọng âm nằm ngủ là một tập hợp những mảnh ghép thân phận, mà mỗi người lại là một tập hợp những mảnh ghép, mà kể cả chính họ cũng loay hoay cả đời để ráp nối. Sylvia loay hoay tìm kiếm và ráp nối những mảnh đời của K và biến cuộc đời của mình thành những mảnh ghép liên đới với K. Cô ở lại Việt Nam bất chấp chiến tranh ngày một khốc liệt vì K. Cô sang Pháp sống cả cuộc đời còn lại (thay vì về nước Mỹ quê hương), chỉ để mong tìm được một manh mối gì đó về K, kể từ khi anh đột ngột mất tích. Tìm kiếm trở thành mục đích, lẽ sống của một thế hệ, dẫu những sự tìm kiếm ấy hầu hết đều là vô vọng và vô nghĩa lý.

Không chỉ viết về chiến tranh, Huỳnh Trọng Khang còn viết về dịch bệnh, một đề tài cũng vô cùng thuận lợi để nhìn thấu những mảnh vỡ hiện sinh của con người. Không đưa dịch bệnh trở thành nhân vật trung tâm của tiểu thuyết như Dịch hạch của Albert Camus, tiểu thuyết Bể trăng côi xem dịch bệnh là môi trường để nhận diện số phận con người trong những lẽ vô thường của cuộc sống. Tinh thần hiện sinh vì vậy đậm đặc trong tác phẩm này, nhất là khi tác giả còn nhìn thân phận con người từ cảm quan Phật giáo. Tiểu thuyết Bể trăng côi cũng khá lạ khi không nhận diện đời sống hiện sinh của các nhân vật chính - chú tiểu cõng hài cốt sư phụ đến Mạo Sơn và mắc kẹt trong dịch bệnh, hay nhà sư Huyền Trang trong hành trình thỉnh kinh đã thấu rõ những bi thảm của con người trong dịch giã - mà từ điểm nhìn của hai nhà sư này để chiêm nghiệm về lẽ hiện tồn của con người, đặc biệt là trong một nghịch cảnh như dịch bệnh với những cái chết tập thể, với sự mong manh, hữu hạn của kiếp người, với sự trỗi dậy của cái ác, cái vô minh. Những cái chết diễn ra trong cô độc. Những đám tang không có người đưa tang... Cái tội nghiệp của phận người đã được Huỳnh Trọng Khang làm rõ qua việc miêu tả cách đám đông con người đối diện với cái chết. Và ở một chiều hướng ngược lại, cái cao cả, thiện lành của con người cũng được thể hiện qua những lựa chọn trước lằn ranh sống chết, khi tình yêu được đặt cao hơn sự sợ hãi, khi cái biết về bản chất hữu hạn của đời sống lớn hơn cái tham lam vô minh của bản năng. Mượn lời thoại của nhân vật để nhấn mạnh những trăn trở, ưu tư của con người về lẽ sống chết, Huỳnh Trọng Khang đã để cho các tiếng nói, các câu chuyện về thân phận được cất lên. Từ những bộc bạch, trải lòng của nhân vật, Huỳnh Trọng Khang đã nhấn mạnh đến nỗi đau của việc được sống. Sống, có những thời điểm, còn đau khổ hơn chết. Song, con người, bằng cách này hay cách khác vẫn phải đi trọn kiếp sống hiện sinh. Những câu chuyện về thân phận con người đã được hiện lên đa chiều kích trong tiểu thuyết Bể trăng côi, trên cái nền của những xoay xở, giằng co sống chết.

Một giới thiệu sơ lược về cây bút trẻ Huỳnh Trọng Khang qua ba tiểu thuyết Mộ phần tuổi trẻ, Những vọng âm nằm ngủ và Bể trăng côi và những câu chuyện về thân phận tuổi trẻ, thân phận con người trước chiến tranh, dịch bệnh cũng như muôn mặt của đời sống, dĩ nhiên, chưa đủ để nhận diện hết những ưu tư hiện sinh trong văn chương Huỳnh Trọng Khang; càng không đủ để đánh giá toàn diện về văn chương của thế hệ 9x. Tuy vậy, một cái nhìn vừa bao quát, nhìn lướt về diện rộng (văn học 9x), vừa nhìn sâu vào điểm/đỉnh (văn chương Huỳnh Trọng Khang) vẫn là một cái nhìn cần thiết. Và để có những cái nhìn vừa đủ đầy, vừa nghiêm khắc và vừa độ lượng, cần đọc văn chương của thế hệ 9x nhiều hơn nữa. Để hiểu hơn về sáng tác của những người trẻ, cũng là những người đang ngày một già đi cùng những trải nghiệm sống và trải nghiệm viết của cá nhân - những người mà chúng ta có thể đặt niềm tin về một bút lực dồi dào và chắc chắn trong tương lai - bởi, họ sẽ là những người làm nên diện mạo của văn học nửa đầu thế kỷ XXI.

T.P.V.A
(TCSH441/11-2025)