Lễ tế Xã Tắc diễn ra với 2 phần chính: Lễ xuất cung và Lễ tế, được phục dựng đúng theo quy cách xưa. 

Năm 1806, vua Gia Long cho xây dựng đàn Xã Tắc. Xã là vị thần quan trọng nhất trong 5 vị thổ thần, Tắc là lúa - quý nhất trong ngũ cốc. Vì là thờ Đất và Lúa nên đất để xây dựng đàn Xã Tắc được cả các thành, dinh, trấn trong toàn quốc theo lệnh vua, phải đóng góp đất sạch để đắp đàn. Bởi vậy, đàn Xã Tắc còn tượng trưng cho đất đai cả Tổ quốc, ý nghĩa của đàn Xã Tắc vì thế càng thêm thiêng liêng.

Đàn được xây ở bên trong Kinh thành, phía tây của Hoàng thành, xưa thuộc xã Hữu Niên (sau thành phường Ngưng Tích), nay thuộc địa phận phường Thuận Hòa, Thành phố Huế.

Tại đàn Xã Tắc - nơi diễn ra lễ tế - sẽ có các án thờ, hương án, phẩm vật, lính canh, quan văn tứ phẩm, quan võ lục phẩm, chấp sự, bồi tế... Các lễ chính: Quán tẩy (vua rửa tay); Thượng hương (dâng hương); Nghinh thần (đón các thần); Điện ngọc bạch (tế ngọc và lụa); Hiến tước (dâng rượu); Truyền chúc (đọc chúc văn); Tứ phúc tộ (ban phúc); Triệt soạn (dọn thức ăn)...

Theo Kinh Lễ thì đàn Xã Tắc được xây dựng phải có nền "Xã" để tế. Hai tầng nền của đàn Xã Tắc tọa lạc trên một khu đất rộng, vuông vức, xung quanh có tường đá bao bọc. Phía Nam có bình phong, ở ba phía Đông, Tây, Nam có trổ cửa nhỏ, riêng ở phía Bắc (mặt trước) thì dựng cửa tam quan. Trong vườn của đàn trồng nhiều thông và mai, hai bên đường từ nền dưới dẫn ra cổng tam quan trồng hai hàng cây mù u thẳng tắp. Vì vậy mà dân gian Huế có câu: "Văn thánh trồng thông/ Võ thánh trồng bàng/ Ngó vô Xã Tắc hai hàng mù u". Trước cửa tam quan, phía Bắc có con đường ngăn cách đàn với hồ Xã Tắc. Hồ rộng, hình vuông, cạnh 57m, nước trong xanh in bóng đàn Xã Tắc xuống mặt hồ.

Nói đến việc tế Xã Tắc, mỗi triều mỗi khác nhưng đến triều Nguyễn thì lễ tế Xã Tắc được triều đình đứng ra tổ chức. Trước khi tế lễ, các con đường từ Đại Nội đến đàn Xã Tắc phải được quét dọn sạch sẽ. Trước đó, từ nhà vua cho đến văn võ bá quan, người nào tham dự vào lễ tế Xã Tắc cũng đều phải trai giới, chay tịnh để giữ mình được trong sạch.

Sau khi đàn Xã Tắc được xây dựng xong, triều đình nhà Nguyễn rất chú trọng việc cúng tế ở đàn này. Ý nghĩa của việc tế lễ đàn Xã Tắc cũng quan trọng không kém việc tế ở đàn Nam Giao và cùng được xếp ở bậc đại tự (trong ba bậc đại tự, trung tự và quần tự). Theo qui định của triều Nguyễn, vào các năm Tý, Ngọ, Mão, Dậu, vua “ngự giá” làm lễ tế đàn Xã Tắc, những năm còn lại các ban đại thần thay nhau thực hiện công việc này. Từ thời Minh Mạng trở đi, triều đình tổ chức cúng tế đàn Xã Tắc mỗi năm hai lần vào tháng 2 và tháng 8 âm lịch. Cả 13 đời vua Nguyễn nói chung đều thân hành đến làm chủ lễ ở đàn Xã Tắc.

AĐ