Với họa sỹ, triển lãm cá nhân là sự tự khẳng định, còn triển lãm đôi, nhất là ở những người cùng trường phái, ít nhiều cùng phong cách là sự tự phát hiện bản thân. Tìm sự khác nhau ở cái khác nhau đã khó, tìm sự khác nhau ở cái giống nhau còn khó hơn. Cuộc triển lãm Động và Tĩnh của hai họa sỹ Hải Minh và Trần Lưu Mỹ là một trường hợp.  

Bước sang thế kỷ XXI, tranh trừu tượng từ một dòng phụ, chảy bên lề, đã trở thành một trong những dòng chính ở trung tâm của hội họa Việt Nam. Sự tự do thể hiện mình ở/của nghệ thuật trừu tượng đã tạo ra sức quyến rũ khó cưỡng khiến họa sỹ nào cũng muốn thử sức. Có người rẽ sang ngang. Có người chọn nó hay được nó chọn ngay từ khởi thủy. Tranh trừu tượng ở đâu đó và lúc nào đó đã trở thành mốt, tưởng ai cũng vẽ được, như làm thơ tự do không cần vần điệu. Vượt lên màu sắc và hình thể, tranh trừu tượng cần một nhịp điệu.

Tranh của họa sỹ Trần Lưu Mỹ

Đến với tranh trừu tượng, tức từ nghệ thuật biểu hình đến phi biểu hình, có nhiều lối đi. Riêng ở Việt Nam, lộ chính vẫn là tiến trình trừu tượng hóa nhiều cấp độ đến mức cuối cùng vật thể không còn vật thể nữa. Cái cây giờ đây chỉ còn là một mớ đường nét dù vẫn còn những ám gợi đến hình thể ban đầu. Tuy nhiên, ở Hải Minh và Trần Lưu Mỹ, ngay từ xuất phát điểm, dù còn ở miền tiềm thức, không hề có một vật thể nào mở lối. Ở họ, mảng nét và màu sắc đều có nghĩa tự thân. Còn một khi đã nằm trong cấu trúc nhịp điệu của văn bản tranh, chúng được dôi nghĩa. Một nghĩa không hề bám vào sự vật, mà ở miền tưởng tượng. Từ đó, tôi muốn gọi tranh của Minh, Mỹ là trừu tượng thuần túy.

Nhưng tranh của hai người lại vẫn khác nhau. Để tìm cái khác trong cái giống, tôi sử dụng cặp phạm trù triết mỹ động và tĩnh. Sự khác nhau của Minh - Mỹ không sáng đẹp đơn thuần như người này là động còn người kia là tĩnh, mà cả hai đều vừa là động, vừa là tĩnh: trong tĩnh có động, trong động có tĩnh. Bút pháp trừu tượng của Hải Minh đã đạt tới đỉnh cao. Mảng và nét của anh có sự viên mãn trong chính nó. Cấu trúc tranh vững chắc, mạnh mẽ hình thành một nhịp điệu bình ổn. Vậy nên, tranh của Minh có cốt tĩnh. Nhưng màu sắc tranh anh lại bừng nở rực rỡ tạo ra sự chuyển động, đúng hơn một khí động, thứ “khí vận sinh động” theo nguyên lý Tạ Hách. Lối vẽ Hải Minh mạnh, màu chồng lớp liên tục, nên biểu cảm nóng, năng lượng ngoại phóng, hay lồi như cách gọi của họa sỹ Phan Thiết. Tranh Minh, do vậy, có âm hưởng Tây phương.

Tranh của họa sỹ Hải Minh

Trong khi đó, cốt khí, cả cốt lẫn khí, tranh Trần Lưu Mỹ có thể hạ một chữ đạm, nhưng mà “đạm nhược thủy”. Màu sắc tranh Mỹ thâm trầm, anh ưa những gam màu lạnh. Như dòng nước trôi qua những cánh rừng sậm lá hoặc bầu trời đẫm sắc đen. Nhưng đây đó vẫn vương vất những tấm khăn màu cam hoặc xanh lơ như tình cờ, lơ đãng. Nghệ thuật trừu tượng của Mỹ được xây dựng chủ yếu bằng nét chứ không phải mảng, nên có phần gợi đến lối vẽ tranh thư pháp của Tàu. Những đường nét to nhỏ, đậm nhạt, ngắn dài chạy từ góc tây - bắc tranh xuống phía đông - nam. Có nét như “nước sông Hoàng Hà cuồn cuộn từ trên trời đổ xuống”. Xa trông thì tĩnh mà gần trông thì động. Có nhịp điệu nhưng là nhịp điệu của sự đứng yên. Có âm thanh, nhưng là âm thanh của sự im lặng. Chính sự nghịch lý thuận lý này tạo nên sức căng nội tại của tranh Mỹ, đẩy tĩnh thành động, xô lệch sự hài hòa, đối xứng. Mất đối xứng Trần Lưu Mỹ phải đi tìm một đối xứng mới. Không phải ở nội bộ bức tranh, mà ở văn bản bức tranh đối xứng với những gì ngoài văn bản tranh, kiểu như ngoài trời còn có trời. Tranh Trần Lưu Mỹ, vì vậy, có âm hưởng Đông phương.

Động và tĩnh, hoặc động - động, tĩnh - tĩnh, như vậy, là những cực đối trọng mà hợp nhất, đôi cánh chim vút bay về phía chân trời của nghệ thuật ý niệm. Có điều nếu ở tranh giá vẽ và phi giá vẽ (trình diễn, sắp đặt,...) tư tưởng nghệ thuật được tác giả cài đặt sẵn vào thân thể tác phẩm thì ở tranh trừu tượng nó như con rồng ẩn: đuôi thấp thoáng trong tranh, còn thân và đầu thì ở trong tưởng tượng và cảm xúc của người thưởng lãm. Tranh trừu tượng, nhất là của Hải Minh và Trần Lưu Mỹ, đòi hỏi một sự tham dự để cùng họa sỹ hoàn tất bữa tiệc thẩm mỹ này.

Đ.L.T
(TCSH438/08-2025)