Chiều ngày 23 Tết, nhà nào cũng làm cỗ cúng và đốt pháo giòn giã tiễn đưa ông Táo! Có lẽ không có ai trên đời và cả trong huyền thoại lại được sự đưa tiễn long trọng và đồng loạt khắp thần dân đến vậy trước một chuyến "đi công tác định kỳ" hàng năm như ông Táo!

Vậy Táo quân là ai? Xin lượm lặt đôi điều hầu bạn đọc ngày Tết.

Người Trung Quốc gọi Táo quân là thần Táo. Người xưa tạo ra lửa rất khó, nên có nơi phải giữ lửa quanh năm suốt tháng không cho tắt. Họ xem lửa là một thần vật. Lửa mang đến cho mọi nhà ánh sáng, cuộc sinh tồn và ấm áp nên họ cảm kích thờ phụng. Họ vẽ ra một vị thần Táo tưởng tượng để thờ. Đó là ý kiến của một nhà nghiên cứu văn hóa ở Đài Loan, khi tìm hiểu về huyền thoại Táo quân.

Theo Đào Trung Ẩn: "Sách Chu Lễ chép Ông Táo tên là Chúc Dung, một hiền nhân Trung Quốc cổ đại. Còn sách Hoài Nam Tử thì cho rằng ông ta chính là vua Hoàng Đế, một trong năm Ngũ Đế thời cổ Trung Quốc, có công khai sáng việc thuốc men và nấu nướng! Sách Ngũ Kinh dị nghĩa thì lại chép ông Táo tên là Tô Cát Lợi. Còn theo sách Giá Dương Tạp Tử thì ông tên là Ổi và có dáng xinh đẹp như thiếu nữ"! Còn trong dân gian Việt Nam có lưu truyền câu chuyện tình rất cảm động về nguồn gốc Táo quân. Chuyện rằng có đôi vợ chồng quá nghèo khổ, gặp nạn phải ly tán mỗi người một nơi, người vợ tìm chồng mãi không được đành đi lấy chồng khác, đời sống lúc này khá hơn. Một hôm có người ăn mày đến nhà xin ăn. Người vợ nhận ra chồng cũ, toan kêu lên, nhưng lại sợ người chồng mới, đành cho ăn no và bảo ra đống rơm mà ngủ! Người chồng cũ sau quãng thời gian lang thang đi ăn xin để tìm vợ, nhận ra vợ mình, nhưng ngại người chồng mới nên đành chấp nhận ngủ trong đống rơm để được "một đêm gần vợ". Người chồng mới đi săn được con thú về, đốt đống rơm để thui. Rơm cháy, nóng bỏng thân thể, nhưng người chồng cũ vẫn cam chịu chết cháy vì sợ chui ra sẽ làm người vợ khó xử. Người vợ thấy vậy đau lòng quá nhảy vào đống lửa cứu, nhưng bị chết theo! Người chồng mới không hiểu sự việc ra sao, thấy vợ chết thê thảm quá, thất vọng nhảy vào lửa cũng chết. Hôm ba người lên tới Trời, Ngọc Hoàng cảm phục tình chồng nghĩa vợ của họ, bèn phong cho làm Táo Quân, coi sóc việc dương gian. Mỗi năm một lần lên trình báo với Trời. Có lẽ đầu rau có 3 ông là vì thế!

Trong quan niệm của dân gian, Táo quân là người đạo đức, công tâm chính trực, có thể thông đạt tới trời. Nên vào dịp cuối năm người ta thường thấy Táo quân làm sớ tâu việc xấu tốt ở trần thế một cách trung thực để đèn trời soi xét. Báo Tết nào cũng in "Sớ Táo quân" là vì thế. Người Việt còn có tục xin ông Táo làm bố nuôi con trai mới đẻ cho đến năm mười tuổi. Ở các hàng quán, chợ Tết ở nước ta từ xưa tới nay có tục bán đồ hàng mã như mũ áo Táo ông, ba ông đầu rau bằng đất v.v... Những mặt hàng này có sức tiêu thụ rất lớn. Ở Trung Quốc cũng như ở Việt Nam đều có nhiều bài thơ nói về Táo quân. Chuyện rằng, vào đời Tống (Trung Quốc), Lã Mông Chính thi đỗ tú tài nhưng cảnh nhà rất nghèo, vẫn quyết chí học để thi tiến sĩ. Ngày đưa ông Táo về Trời, Lã không còn đồng tiền nào! Lã đến hàng thịt với ý định mua chịu vài lạng thịt về cúng ông Táo. Anh chủ hàng thịt đi vắng, chị vợ ở nhà nghe chuyện Lã, động lòng bán thịt, cho nợ. Nào ngờ giữa lúc vợ chồng Lã đang luộc thịt cúng, anh hàng thịt xồng xộc vào nhà, thản nhiên vớt miếng thịt trong nồi mang về, vì cho rằng Lã khó mà trả được nợ. Bị khinh rẻ, Lã ngậm ngùi "cúng" ông Táo một bài thơ.

Có người dịch như sau:

Một tô nước thịt một cây nhang
Mông Chính vợ chồng luống thở than
Phận mọn khoa này nếu chẳng trúng
Khoa sau Mộng Chính ắt không còn!

Nhờ ông Táo tốt bụng "phò trợ" khoa đó Lã thi đỗ tiến sỹ, làm đến tể tướng, tước Hứa quốc công.

Ở Việt Nam cũng có chuyện tương tự: Có anh học trò nghèo, ngày 23 tháng chạp không có gì cúng ông Táo. Anh ta bèn thành tâm lấy một thanh củi đang đỏ lửa và một chén nước lã đặt lên bàn thờ mà khấn rằng: "Một chén nước, một thanh củi, tiễn đưa Táo quân về trời. Ngọc hoàng có hỏi về chuyện nhân gian xin hãy đáp: Vạn sự dưới này chỉ vì tiền!!" (bản dịch nghĩa).

Thế mới biết ông Táo là người có phẩm hạnh, không phải loại người "hễ thấy hơi đồng là mê". Một chén nước luộc thịt, một nén nhang, thậm chí một que củi, bát nước lã cũng cúng được Táo quân và nhờ ông giúp được những việc tày đình! Có lẽ vì sự "trong sạch", "vì nhân dân phục vụ" như vậy mà bao đời nay Táo quân được trọng vọng tin tưởng đến thế chăng?

Tiếc thay trong thơ trào phúng ông Táo bị biến thành ông "quan liêu” chuyên ăn "hối lộ", và "báo cáo gian” với nhà Trời nhiều sự việc ngang trái ở trần gian!

Bài "Thách ông Táo" của Nguyễn Quang Diệu trách Táo quân "Quê hương đất khách ai buồn mặc. Rượu vía, chi rằm cụ sướng thôi. Sao việc lưu hương mong cậy tớ - Mà cơn gió bụi chẳng tâu Trời"!

Một nhà thơ khuyết danh còn đay nghiến khinh bỉ Táo quân hơn:

Cục đất ngày xưa nó thế nào?
Nay làm ông Táo chức quyền cao!
Khéo đem mặt lọ vênh vang thế
Chẳng hổ lưng khom khúm núm sao!
Ngày những giữ nồi cho ông chủ
Quanh năm kiếm chuyện mách Thiên Tào
Một mai đất lại thành ra đất
Cái đáy chõ xôi đáng giá bao?

"Thơ châm" đến thế mà ông Táo chẳng nổi giận lôi đình mà "trù dập" làm tắt lửa nhà nào cả! Có lẽ vì ông biết tỏng tòng tong các nhà thơ "mượn" ông để nói bọn cường quyền, bọn hối lộ, tham nhũng, nói láo... đang mỗi ngày nhiều đông hơn ở dương gian chăng???...

N.M.T
(TCSH60/02-1994)