HIỀN LƯƠNG - CHIẾC CẦU HAI MÀU SƠN

Cầu Hiền Lương bắc sông Bến Hải tại km 735 trên đường thiên lý Bắc -Nam là biểu tượng của sự chia cắt đất nước. Bến Hải là do người Pháp gọi từ một địa danh ở thượng nguồn có tên là Bến Hai. Sông Bến Hải xưa tên là Minh Lương. Đó là tên của một làng, nơi hợp lưu 2 sông Bến Hải và Sa Lung. Thời Minh Mạng, do húy chữ “Minh” nên tên làng, tên sông đều đổi thành Hiền Lương. Cầu Hiền Lương do Pháp xây dựng lại 5- 1952, dài 178 mét, 7 nhịp, trụ bằng bê tông cốt thép, mặt cầu lát gỗ thông, rộng 4 mét... Suốt mười mấy năm trời, bà con thân thích hai bờ sông không được qua cầu thăm viếng nhau. Một lần, một số anh em lính ngụy giác ngộ đã lái xe chạy thẳng qua cầu ra Bắc, nhưng đến giữa cầu thì bị bọn cảnh sát ngụy bắn thủng lốp và bị bắt!

Từ khi sông Bến Hải thành giới tuyến, cầu Hiền Lương cũng bị chia đôi. Trước đó,  giữa cầu được vạch một đường chỉ ngang, sơn trắng, rộng 1 cm, làm ranh giới hai miền. Mỹ- Ngụy âm mưu dùng màu sơn để chia cắt đất nước ta, chúng sơn màu xanh nửa cầu phía Nam. Chúng vừa sơn xong đầu hôm, thì trong đêm, công an ta lại sơn lại cầu bằng màu xanh cho chung màu. Vài hôm sau chúng sơn chia cắt bằng màu nâu. Cứ thế cầu Hiền Lương luôn thay đổi màu sắc. Nhà văn Nguyễn Tuân đã đến trên cầu Hiền Lương, ông  viết: “Cầu chia làm hai phần, mỗi bên dài 89 mét, sơn hai màu khác nhau. Bờ bắc gồm 450 tấm ván mặt cầu, bờ nam 444 tấm”. Hễ địch sơn một màu khác đi để tạo ra hai màu đối lập, thì lập tức ta xóa đi thành một màu chung. “Cuộc chiến màu cầu” kéo dài mấy năm trời, cuối cùng kẻ địch phải chịu thua để cho chiếc cầu chung một màu sơn thống nhất!

ĐỒN LIÊN HỢP MÀ NGƯỜI XÂY KẺ PHÁ

Theo Hiệp định Giơnevơ, mỗi bên có 2 đồn cảnh sát: đồn Hiền Lương, Cửa Tùng (bờ bắc) , đồn Xuân Hòa và Cát Sơn ở bờ nam, thường gọi là Đồn Liên hợp. Số cảnh sát mỗi đồn quy định không quá 20 người. Cảnh sát có nhiệm vụ giữ gìn quy chế khu phi quân sự, kiểm tra người qua lại giới tuyến. Ai muốn qua phải có giấy thông hành do hai đồn hai bên cấp, chỉ được vào các chợ buôn bán, không được đi sâu vào các làng xóm. Riêng cầu Hiền Lương dân không được qua. Hàng tháng vào ngày chẵn, một tổ 3 cảnh sát của ta mang sổ trực qua cầu sang bờ Nam, và vào ngày lẻ, một tổ 3 cảnh sát ngụy sang bờ bắc trao đổi công tác. Ở đồn Cửa Tùng, mỗi tuần cảnh sát hai bên “đổi bờ” một lần với một tổ 6 người. Mỗi đồn thường xuyên có 2 người trực, một ta một địch. Đến cuối tuần, hai bên cùng ký biên bản đổi bờ. Cuốn “sổ trực ban” đồn Cửa Tùng hiện vẫn còn được lưu giữ tại phòng truyền thống Vĩnh Linh. Gọi là đồn liên hợp nhưng cảnh sát ngụy ngụy thì luôn luôn gây thù hằn, chia rẽ, công an ta  thì kêu gọi đoàn kết thống nhất! Tại Đồn Liên hợp đã diễn ra cuộc đấu tranh căng thẳng. Rất nhiều lần cảnh sát ngụy nói xấu chế độ miền Bắc, đi đứng nghênh ngang, nói năng tục tĩu, tặng quà mỵ dân. Giữa năm 1959, một tổ cảnh sát Ngụy sang bờ Bắc làm việc. Chúng lân la đến tổ dệt xăm (lưới) của phụ nữ Vinh Quang, nói xấu miền Bắc, lập tức bị các chị đáp lại thẳng thừng: ”Các anh có mắt như mù, Mỹ- Ngụy không độc ác sao có luật 10-59”. Vào dịp Tết năm 1960, cảnh sát  ngụy qua đổi gác, chúng xông đến trường học phát kẹo cho học sinh, bị các em  ném trả: “Cháu Bác Hồ không biết ăn kẹo Mỹ Diệm!”.

Điều trớ trêu là chiến sĩ công an ta phải cùng đi với kẻ thù trên một con đò, ngồi cùng một bàn làm việc. Có những lúc địch dùng vũ lực thô bạo, khiêu khích đe dọa đến tính mạng, nhưng các chiến sĩ vẫn bình tĩnh, dũng cảm đấu trí, đấu lý vạch mặt kẻ thù. Đó là bản lĩnh văn hóa. Ngày 24/4/1962, bọn địch xúi linh mục và 150 giáo dân di cư bờ nam tổ chức mít tinh phản đối chế độ miền Bắc, lập tức bị các chiến sĩ ta vạch mặt bằng những lời rất thuyết phục, buộc đám biểu tình phải giải tán. Ngày 28/4/1962, địch cho xe quay phim, chụp ảnh miền Bắc. Hai chiến sĩ công an Dưỡng và Trọng đang trực ban ở đồn Cát Sơn đã kiên quyết buộc bọn chúng phải rời khỏi đồn. Lối sống văn hóa và lòng nhân ái của chiến sĩ ta đã thức tỉnh nhiều tên sĩ quan và binh lính công an địch. Tháng 7-1959, hai cảnh sát đồn Cát Sơn qua đò đổi gác, thuyền bị gió lật chìm. Cảnh sát bờ Nam đứng nhìn đồng đội mình bị nạn mà không cứu, cảnh sát đồn Cửa Tùng ở bờ Bắc đã nhanh chống lao xuống sông cứu sống hai cảnh sát ngụy. Hành động đó đã cảm hóa một số cảnh sát ngụy, làm phân hóa đội ngũ của chúng. Bởi thế mà 2 đồn cảnh sát ngụy phía Nam thường xuyên thay đổi quân để đối phó. Nhờ đó, các chiến sĩ công an ta xây dựng được nhiều cơ sở nội tuyến trong lòng địch. Đồn Công an Hiền Lương đã tiếp đón 900 đoàn khách quốc tế, 1300 đoàn khách trong nước. Các đồng chí Lê Duẩn, Tôn Đức Thắng, Trường Chính, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp đã đến đồn thăm hỏi, động viên cán bộ chiến sĩ  làm nhiệm vụ bảo vệ giới tuyến.

Vào lúc 23 giờ ngày 25-10-1965, máy bay Mỹ đã ném bom đồn Hiền Lương, làm tê liệt hoạt động của hệ thống đồn liên hợp hai bờ sông Bến Hải. Nhưng đồn Hiền Lương vẫn tồn tại. Ngày 15-8-1968, Đồn bị máy bay Mỹ ném bom san bằng. Từ đó để làm nhiệm vụ bảo vệ cờ kéo cờ và bảo vệ cầu, các chiến sĩ công an Hiến Lương đã đào hai chiếc Hầm chữ A để bám trụ, chiến đấu. Hai chiếc hầm này tồn tại cho tới năm 1973...

“CUỘC CHIẾN  ÂM THANH”

Sau Hiệp đinh Giơnevơ, nhằm giáo dục, động viên nhân dân đấu tranh thống nhất đất nước, ta đã cho xây dựng một hệ thống loa phóng thanh, phân bố thành 5 cụm suốt chiều dài 1500 mét ở bờ bắc. Mỗi cụm 24 loa loại 25 W chĩa về bờ nam. Mỗi ngày 24/24 giờ, hệ thống loa này phát đi chương trình của Đài tiếng nói Việt Nam, Đài truyền Thanh Vĩnh Linh, chương trình ca nhạc, ngâm thơ, nói vè, kịch, dân ca, chương trình của Đội truyền thanh lưu động... rất hấp dẫn. Ai đã từng sống ở đôi bờ Bến Hải những năm 1954- 1964 hẳn còn vang vọng trong ký ức giọng ca Huế và dân ca Trị Thiên, giọng ngâm thơ ngọt ngào của nghệ sĩ Châu Loan. Châu Loan là người sinh ra bên sông Bến Hải, nên mỗi lần chị hát trên đài, bà con hai bờ đều ra bờ sông ngồi nghe chăm chú! 

Tức tối, mấy tuần sau,  Mỹ- Diệm liền gắn ở bờ nam những cụm loa do Tây Đức, Úc sản xuất có công suất lớn, phát inh ỏi ,lấn át cả loa phát của ta. Hơn nữa hệ loa phóng thanh của ta công suất nhỏ, không phát đến được Cửa Việt, Chợ Cầu...Thế là Trung ương cấp thêm 8 loa công suất gấp đôi (50W) và một loa công suất 250W để tăng giọng phát âm. Nhờ đó, mỗi lần địch lên giọng tâm lý chiến, hệ thống loa bờ bắc vang lên, át hẳn tiếng nói của chúng!

Địch tức tối, đầu năm 1960, một giàn loa Mỹ với công suất lớn được đưa đến bờ nam.  Bọn chúng huyênh hoang: “Hệ thống loa “nói vỡ kính” này sẽ vang xa tận Quảng Bình, dân bờ bắc được nghe rõ tiếng nói của chính nghĩa quốc gia...”. Ta không chịu thua. Năm ấy, một chiếc loa có đường kính vành loa 1,7 mét, công suất 500W xuất hiện. Bổ sung thêm còn có 20 loa loại 50 W, 4 loa loại 250 W. Để cung cấp điện cho hệ thống loa có tổng công suất 18.000 W này, ta đã dựng một đường dây cao thế 6 KVA dài 4 km kéo từ Vĩnh Sơn về đến Tùng Luật và một trạm cao tần đặt cách cầu Hiền Lương 2,5 km về phía bắc để tăng âm cho hệ thống loa. Các cụm loa được đặt trên trụ bê tông cốt thép kiên cố. Riêng chiếc “loa đại” 500 W đặt trên xe lưu động. Khi thuận gió, tiếng loa có thể truyền xa 10 km, đến tận Chợ Cầu, Cửa Việt, Gio An. Đồng bào các làng xã bờ nam vô cùng sung sướng vì hàng ngày họ được nghe rất rõ tiếng nói thân thuộc của miền Bắc ruột thịt!

Để “ đấu khẩu”, Mỹ- Diệm đã tung ra Bến Hải những tên tâm lý chiến nguy hiểm. Mỗi ngày chúng nói từ 14 đến 15 tiếng đồng hồ, một hai giờ sáng đã mở hết công suất loa. Toàn nói những điều bậy bạ, xuyên tạc lịch sử, ca ngợi “Ngô tổng thống là người thương dân, yêu nước...”.Trong khi trên các cánh đồng Vĩnh Linh máy cày, máy bơm đang hoạt động thì chúng lại lu loa: “Việt Cộng bắt người kéo cày thay trâu...!”. Tên “tâm lý chiến” lè nhè hàng đêm đó tên là Phương. Vào một đêm năm 1963, 4 chiến sĩ công an ta đã bí mật vượt sông, được bà con bờ Nam chỉ đường, giết tên Phương ngay lúc nó đang gào trên loa phát thanh. Bà con hai bờ hả lòng hả dạ  bởi họ từ nay không bị đánh thức lúc nửa đêm, không phải nghe những lời bỉ ổi, dối trá nữa!

Đến năm 1965, khi Mỹ ném bom miền Bắc, hệ thống loa phóng thanh của cả hai bờ hoàn toàn ngưng hoạt động...

CUỘC “CHỌI CỜ” BÊN SÔNG BẾN HẢI

“Chọi cờ” là cuộc chiến một mất một còn diễn ra  trong suốt 14 năm ròng.
Ngày 10-8-1954, Đồn Hiền Lương dựng cột cờ bằng cây phi lao cao 12 mét, với khổ cờ 3,2 m x 4,8 m (15,36 m2). Bọn Pháp  liền cắm cờ tam tài của chúng lên nóc lô cốt Xuân Hòa phía Nam cầu , cao 15 mét. Bà con hai bờ yêu cầu : Cờ ta nhất định phải cao hơn cờ địch ! Thế là các chiến sĩ lại lặn lội lên rừng  tìm được cây gỗ cao 18 mét về làm cột cờ. Trên đỉnh cột treo lá cờ 24 m2. Chỉ mấy tháng sau, Ngô Đình Diệm cho xây dựng cột cờ bằng xi măng cốt thép cao 30 mét với lá cờ 3 sọc lớn, có đèn nê ông nhấp nháy đủ màu như thách đố. Sau khi dựng cờ, loa phóng thanh địch rêu rao: “Tổng thống Việt Nam Cộng hòa cho dựng cột cờ cao 30 mét ở Vĩ tuyến 17 để dân chúng Bắc Việt thấy rõ chánh nghĩa quốc gia”.

Không chịu  thua, tháng 7- 1957, các chiến sĩ công an Hiền Lương đã dựng một cột cờ bằng thép ống cao 34,5 mét với lá cờ rộng 108 m2. Trên đỉnh cột cờ có gắn một ngôi sao bằng đồng có đường kính 1,2 mét. 5 đỉnh ngôi sao gắn một chùm 15 bóng điện loại 500 W. Khi lá cờ đỏ sao vàng được kéo lên cao vút, đồng bào hai bờ bắc ôm nhau reo mừng .Ngắm lá cờ Tổ quốc bay cao lộng lộng, ai cũng chảy nước mắt! Mỹ- Ngụy hoàn toàn bất ngờ trước sự kiện này. Chúng vội vàng tôn cột cờ của chúng lên 35 mét, và lên giọng mỉa mai: “Bắc Việt muốn chọi cờ, nhưng chọi sao nổi quốc gia!”.

Đáp lại lòng mong mỏi của đồng bào, năm 1962, Chính phủ đã điều một đơn vị xây dựng chở vật liệu từ Hà Nội vào xây cột cờ cao 38,6 mét, kéo lên lá cờ 134 m2, nặng 15 kg. Cách đỉnh cột cờ 10 mét có một ca-bin để chiến sĩ ta đứng thu và treo cờ. Đây là cột cờ cao nhất giới tuyến! Lá cờ đỏ sao vàng bay cao là niềm tin, là ngôi sao Bắc Đẩu của bà con bờ Nam, là niềm kiêu hãnh và biểu tượng sức mạnh của bà con bờ Bắc. Nhân dân tận vùng Cửa Việt, Chợ Cầu, Gio An... ở xa hàng chục cây số vẫn nhìn thấy rõ lá cờ Tổ Quốc đang vẫy gọi. Hiểu tấm lòng bà con hai bờ, các chiến sĩ công an đồn Hiền Lương hàng ngày kéo cờ lên sớm hơn và hạ cờ muộn hơn (6 h30 đến 18h30) để bà con thêm thời gian ngắm cờ ! Ngày lễ, Tết, cờ ta bay trên đỉnh cột suốt ngày đêm!

Từ năm 1954 đến 10-1967, công an Hiền Lương đã  dùng hết 267 lá cờ các cỡ. Năm 1967, cột cờ 38,6 mét bị bom Mỹ đánh gãy, các chiến sĩ công an đã thêm 11 lần dựng lại cột cờ bằng gỗ cao từ 12 đến 18 mét, 42 lần thay lá cờ. Từ đây cuộc chiến “chọi cờ” đến hồi  đẫm máu. Cột cờ Hiền Lương là mục tiêu đánh phá trước tiên của máy bay, tàu chiến Mỹ. Ngày 8-1-1965, Nguyễn Cao Kỳ lái chiếc may bay AD6 bắn phá cột cờ, nhưng bị pháo cao xạ Vĩnh Linh bắn bị thương suýt toi mạng. Ngày 17/8/1965, một tốp “thần sấm” Mỹ  lao xuống ném bom cột cờ. Mảnh bom bắn vào cột cờ chan chát, khói bụi mù mịt. Nhưng cột cờ vẫn đứng vững. Tức tối, máy bay Mỹ lại nhào xuống thấp hơn, nhưng bị các chiến sĩ bảo vệ cờ bắn trả quyết liệt. Bọn giặc lái hốt hoảng vãi bom trúng đồn cảnh sát ngụy bờ Nam làm 87 tên chết và bị thương, trong đó có tên đồn trưởng!

Ngày 2/8/1967, địch lại tập trung nhiều tốp máy bay thay nhau ném bom một ngày liền, làm cho Cầu Hiền Lương bị sập và cột cờ ta bị gãy. Ngay đêm đó, bằng một cột điện chắp thêm cây gỗ, một cột cờ mới lại được dựng lên, làm nức lòng đồng bào hai bờ sông. Cũng ngay trong đêm đó, các chiến sĩ đặc công của ta đã vượt tuyến, dùng bộc phá đánh sập cột cờ bờ Nam, chấm dứt vĩnh viễn lá cờ ba que của Ngụy Sài Gòn trên bầu trời giới tuyến!

Trong cuộc chiến đấu bảo vệ lá cờ Tổ Quốc ở đầu cầu giới tuyến13 đồng chí công an và dân quân đã hy sinh, 8 đồng chí bị thương. Người dân Vĩnh Linh còn nhắc mãi tấm gương mẹ Nguyễn Thị Diệm, anh Nguyễn Đức Lãng... những người may cờ, vá cờ trong bom đạm. Bác Nguyễn Đức Lãng, người chiến sĩ quân đội trong nhiều năm liên tục đã ra Hà Nội nhận cờ. Từ khi Mỹ ném bom miền Bắc, đi lại khó khăn, Bộ tư lệnh cấp cho Vĩnh Linh tiền tự mua vải may cờ. Thế là anh Lãng thành thợ may cờ. Mỗi tháng anh may bình quân một lá. Mỗi năm anh may từ 14- 16 lá cờ, rộng hàng trăm mét vuông, nặng 15 ký. Mỗi lá cờ may hết 122 mét vải đỏ, 12 mét vải vàng. Mỗi đường may phải may ba bốn đường chỉ cờ mới chịu được sức gió. Khi máy bay địch đánh rát quá, cờ bị rách, mẹ Nguyễn Thị Diệm trong mấy năm trời, với cây kim ,sợi chỉ đã bao lần giữa mưa bom bão đạn, sau mỗi trận đánh, mẹ đến ngay chân cột cờ để  vá lành lá cờ Tổ Quốc. Nhiều lúc bom đánh dữ quá, vá không kịp, mẹ lại chong đèn thức thâu đêm trong hầm để vá. Không đủ vải vá cờ, mẹ  động viên các em học sinh quyên góp khăn quàng đỏ để làm vải vá cờ...

Ôi, những chiến sĩ và những người dân đã sống chết vì lá cờ Tổ Quốc nơi đầu cầu giới tuyến. Họ đã thể hiện bản lĩnh văn hóa cao cường và đức hy sinh lẫm liệt...

N.M     
(190/12-04)